چکیده:
پایان جنگ سرد و وقوع حوادثی نظیرواقعه 11 سپتامبر 2001 و خیزشهای اخیر جهان عرب موجب تشدید رقابت میان قدرتهای منطقهای خاورمیانه نظیر ایران، عربستان سعودی و ترکیه بهعنوان بازیگران مستقل در چهارچوب استراتژی اتحاد و ائتلاف با قدرتهای منطقهای گردیده است. این پژوهش بهدنبال بررسی تاثیر خیزشهای اخیر جهان عرب بر موازنه قوا میان قدرتهای منطقهای خاورمیانه با استفاده از مفاهیم و مفروضات نظریه واقعگرایی نوکلاسیک (تهاجمی و تدافعی) و روش توصیفی-تحلیلی و همچنین روش تحلیل محتوا میباشد. یافتههای این پژوهش نشان میدهد که خیزشهای اخیر جهان عرب موجب تشدید رقابت میان قدرتهای منطقهای خاورمیانه در شکل فرقهگرایی یا تقابل جریانات شیعه-سنی گردیده است. در یکسو محور شیعی ایران، عراق، سوریه و حزبالله لبنان با پوشش حمایتی روسیه و در سوی دیگر محور سنی عربستان سعودی، امارات، قطر و ترکیه با پوشش حمایتی آمریکا قرار دارند. البته با برکناری محمد مرسی از قدرت و به حاشیه رانده شدن جریان اخوانالمسلمین در مصر، شاهد شکاف در محور سنی و جدا شدن ترکیه و قطر از این محور و نزدیک شدن مواضع ترکیه به ایران و روسیه میباشیم. توافقات میان ایران، روسیه و ترکیه در اجلاس آستانه و تهران را میتوان در این راستا تحلیل نمود.
خلاصه ماشینی:
خيزشهاي اخير جهان عرب فرصتي فراهم نمود تا قدرتهاي منطقه اي نظير عربستان سعودي و ترکيه با تشديد فرقه گرايي و حمايت از گروههاي سلفي و تروريستي مخالف رژيم هاي طرفدار ايران در سوريه و عراق تلاش نمايند تا با ايجاد موازنه منطقه اي جلوي نفوذ ايران در خاورميانه را بگيرند(٢٠١٧:٧٥ ,Abdo).
٣- ناکامي قدرتهاي منطقه اي نظير عربستان سعودي و ترکيه در جلوگيري از توسعه نفوذ ايران در منطقه خاورميانه پس از حادثه ١١ سپتامبر ٢٠٠١ و حمله آمريکا به افغانستان و عراق و افزايش حضور ايران در عراق پس از صدام موجب گرديد که آنها پس از خيزشهاي اخير جهان عرب با تشديد فرقه گرايي و حمايت از گروههاي تروريستي و تکفيري و مخالفان رژيم اسد در سوريه و داعش در عراق به سمت ايجاد موازنه قدرت منطقه اي با هدف محدود نمودن نفوذ منطقه اي ايران پيش بروند (٢٠١٥:٢٣ ,Christopher).
پس از خيزشهاي اخير جهان عرب قدرتهاي منطقه اي نظير عربستان سعودي و ترکيه با هدف محدود نمودن نفوذ منطقه اي ايران که پس از واقعه ١١ سپتامبر ٢٠٠١ به نحو قابل ملاحظه اي افزايش يافته بود، با حمايت از گروههاي تروريستي و تکفيري در کشورهاي سوريه و عراق فرقه گرايي و تنش ميان شيعه -سني درمنطقه خاورميانه را تشديد نمودند (:٢٠١٧ ,Edward ١٤٨).
خيزشهاي اخير جهان عرب فرصتي فراهم نمود تا قدرتهاي منطقه اي خاورميانه نظير عربستان سعودي و ترکيه با تشديد فرقه گرايي و حمايت از جريانات و گروههاي تروريستي اسلامگرا افراطي نفوذ منطقه اي ايران را محدود نمايند (١٩٩٠:٥ ,Walt).