چکیده:
چیستی لذت موضوعی است که نیازمند بررسی همه جانبه و واکاوی دقیق است. این بررسی از نظر شیخ الرئیس بوعلی سینا از اهمیت ویژه یی برخوردار بوده است. بخشی از این واکاوی در موضوع مذکور، به نحوه مواجهه او با آراء پیشینیان بازمیگردد. هدف نوشتار حاضر بررسی سیر اندیشه گذشتگان در موضوع لذت و همچنین بررسی میزان بهرهگیری و تاثیرپذیری بوعلی از آراء پیشینیان است که در ضمن آن به چگونگی مواجهه او با آراء گذشتگان پرداخته میشود.
این پژوهش دربردارنده دو مطلب است: یکی اینکه ابن سینا در مواجهه نقادانه نسبت به تعریف زکریای رازی، تبیین دقیقی از خطای تعریف او ارائه مینماید، اما بیشتر از آنکه ثبت این نقد به وی نسبت داده شود به نام فخررازی شناخته شده است. مطلب دیگر، اینکه شیخ الرئیس در مواجهه بعدی خود از بیان کوتاه معلم ثانی در تعریف لذت بهره گرفته و بدین لحاظ وامدار فارابی است.
ابن سینا با توجه به نقدهای وارد بر تعریف رازی آن را وامیگذارد و با استفاده از نگاه وجودشناختی فارابی در بیان چیستی لذت، دیدگاه وی را برای تعریف خود مبنا قرار میدهد و آنگاه با مبانی فلسفه مشاء و کمالمحورانه خود به تکمیل تعریف در آثارش همت میگمارد، تا جایی که تعریف وی بعنوان تعبیری پذیرفته شده در بیشتر آثار کلامی و فلسفی پس از او مبنا قرار میگیرد.
خلاصه ماشینی:
برای کندوکاو پیرامون این مسئله پیگیری پرسشهای ذیل ضروری مینماید: پرسش نخست اینکه موضوع لذت و تعریف آن تا زمان ابنسینا دارای چه پیشینهیی بوده است؟ کدامیک از این تعاریف در آثار او ذکر شده است؟ سپس برای بررسی مواجهه ابنسینا با این پیشینه، نیازمند دانستن این نکته هستیم که وی در نظام فلسفی خود در چه مباحثی از موضوع لذت استفاده نموده است.
دیدگاه او در السیرة الفلسفیه، دربارة لذت جاودان با هدف تبیین الگوی زیست فلسفی و ویژگیهای آن، با آنچه در دو اثر دیگرش آورده است، تفاوت دارد(<EndNote No="292" Text=" رازی، محمدبن زکریا، السیرة الفلسفیه، تصحیح و مقدمه پل کراوس، ترجمه عباس اقبال، ص84؛ فرامرز قراملکی، احد، نظریه اخلاقی محمدبن زکریای رازی، ص97، 188.
"/>) رازی در طب روحانی با تأکید بر همان دیدگاه میگوید: لذت چیزی نیست جز برگشت به حالتی که بوسیلة امر رنجآور از آن حالت خارج شده است و این تعریف را به فلاسفة طبیعی ارجاع میدهد که تعریفشان از لذت، رجوع به طبیعت و از الم، خروج از طبیعت بوده است.
شاید علت آن این باشد که این اثر قسمت سوم از مجموعه نگاشتههای پزشکی بوعلی است و ازاینرو کمتر مورد توجه قرار گرفته است، اما فخر رازی که این نکته را در کتاب المباحث المشرقیه فی علم الالهیات و الطبیعیات ذکر کرده، همان بچشم آمده و به نام وی معروف شده است.
نتیجهگیری در نوشتار حاضر پس از بیان سیر آراء پیشینیان بوعلی مشخص گردید در دوره اسلامی تا پیش از شیخالرئیس دو تعریف مهم از لذت ـ یکی تعریف ارائه شده از سوی محمدبن زکریای رازی با دیدگاهی کارکردگرایانه و دیگری تعریفی از سوی فارابی با دیدگاهی نظری ـ وجود داشته است.