چکیده:
شاعر شعر عامه به موسیقی توجه زیادی دارد زیرا موسیقی با تاثیر عاطفی؛ ذهن مخاطب را آماده دریافت پیام شعر میکند. از مهمترین موارد موسیقیآفرین در شعر، قافیه و ردیف است که در شعر سنّتی فارسی و قالب دوبیتی جایگاه ویژه و ثابتی دارند. در این مقاله علاوه بر معرفی سرودههای بومی و دوبیتیهای محلی شهربابک، به تحلیل ساختار قافیه و ردیف پرداخته شده است. قافیه در سرودههای بومی شهربابک همانند سایر لهجهها بر اساس حروف قریبالمخرج ساخته شده است نه یکسانبودن حرف قافیه که در دوبیتیهای رسمی زبان فارسی رایج است. در لالاییها و اشعار عروسی گاهی قافیه حذف و از ردیف برای ایجاد موسیقی استفاده میشود و یا از ضمیر الحاقی به عنوان قافیه استفاده میگردد. قافیه در بیش از ده درصد از دوبیتیهای عامیانه شهربابک، مثنویگونه است. قافیه حروف هممخرج مثل «م» و «ر» یا «م» و «ن»، «ل» و «ر» در دوبیتیهای عامیانه شهربابک از بسامد بیشتری برخوردار است. بیش از یک سوم دو بیتیهای عامیانه شهربابک با ردیف همراه هستند. اکثر دوبیتیها با ردیف «فعلی» آمدهاند و فقط پنج درصد آنها دارای ردیف غیرفعلی هستند. از کارکردهای ردیف در اشعار محلی، القای حس درونی شاعر، تقویت موسیقی شعر، کمک به انتقال مفاهیم، تاکید بر یک تصویر یا موضوع و ایجاد لذّت است.
خلاصه ماشینی:
در این مقاله ساختار قافیه و ردیف که از مهمترین عوامل مؤثر در ایجاد موسیقی شعر و لذت ادبی هستند، در دوبیتیهای شهربابک بررسی شده است.
ردیف ضمیر و فعل به کار بردن انواع ضمیر و در کنار فعل موجب طولانی شدن ردیف و افزایش موسیقی کناری و بیرونی و زیباتر شدن شعر میشود؛ به عنوان نمونه: بسی آید بهار و ما نباشیم به رویت لالهزار و ما نباشیم بسی آیند رفیقان و مهیا به این کوهها شکار و ما نباشیم (همان : 280) به کشکی سوزن دست تو بودم میونجی نازه و شست تو بودم اجل اومد که جونم را بگیره ندادم جون که پابست تو بودم (همان : 36) پسینی منزلم کوی تو باشه طناب خیمهام موی تو باشه شبی که حاجیان بر حج رسیدن زیارت کردنم روی تو باشه (همان : 44) در مجموع از دویست دوبیتی، پانزده مورد از این نوع ردیف دیده میشود و در حدود 5/7 درصد از دوبیتیهای عامیانۀ شهربابک از این نمونه است.
از مجموع دویست دوبیتی، چهار مورد از این نوع ردیف مشهود است که گاهی بعد از تکرار دو فعل، ضمیر هم آمده است و باعث شده تا موسیقی کناری افزایش یابد؛ برای نمونه : برو رو بون نگا کن اومدم من برو شکر خدا کن اومدم من همون نذری که داری با خداوند برو نذرت ادا کن اومدم من (همان : 27) پسینی رو به دهنو میروم من به پابوس ول نو میروم من اگه دونم ول نو بار کرده دو منزل را به یه شو(3) میروم من (همان : 43) به کشکی سرمه ناز میشدم من سیاهی چشم مهناز میشدم من شنیدم مشتی مهناز رفته نیریز به کشکی خاک نیریز میشدم من (همان : 36) دو درصد از دوبیتیهای بررسی شده از این نمونهاند.