چکیده:
نظریه ثابت و معیاری میان مفسران امامیه در رفع تعارض ظاهر آیه «و رفع ابویه علی العرش و خرّوا له سجّدا» ( یوسف، 100) با آیات حرمت سجده به غیر خدا (جن، 18) و آیات لزوم تعظیم والدین(اسراء، 22), وجود ندارد لذا رهیافتهای متنوع ادبی, روایی, تاریخی, فقهی, کلامی و عرفانی در تفاسیر آنها دیده می شود. شماری مسجود را الله و سجده را سجده شکر و طاعت دانسته اند. دسته دیگر مسجود را یوسف(ع) و سجده بر او را غیر اختیاری یا تحیت دانسته اند. برخی نیز یوسف(ع) را سجده گزار به پاس اجتماع دوباره خانواده خویش گفته اند. مساله اصلی این پژوهه ارزیابی ادله این رهیافتها و ارائه دیدگاه معیار در تفسیر آیه می باشد. نظریه معیار مبتنی بر مولفه های خاص خود مسجود را یوسف (ع) و سجده را احترام سیاسی در برابر مقام وزارت یوسف (ع) بر مصر تفسیر کرده و تعارضات مفروض را رفع نموده است.
خلاصه ماشینی:
سجده دو سطحي برابر اين تقرير مسجود حقيقي در آيه خداوند است لکن به طور ضمني يوسف (ع ) نيز تکريم شده است ؛ به بيان ديگر سـجده بر يوسف (ع ) از دو سطح ظاهري و باطني برخوردار است ؛ ظاهر آن براي تحيت يوسف (ع ) و باطن آن بـراي شـکر خداونـد است که مقصود حقيقي سجده نيز همـين مـي باشد(طوسـي, بـي تـا, ج ٦, ص ١٩٨؛ طبرسـي, ١٣٧٢ش ، ج ٥، ص ٤٠٦ ؛ فـيض (ب ), ١٤١٥ق , ج ٣، ص ٤٩؛ صادقي, ١٣٦٥ش ، ج ١٥، ص ٢٠٦ ؛ مکارم , ١٣٧٤ش , ج ١٠، ص ٨٣ ؛ ثقفي, ١٣٧٦ش , ج ٣، ص ١٧٩).
رهيافت کلامي رهيافت کلامي با پيش فرض کلامي ممنوعيت سجده به غير خدا, ظاهر آيه را تاويل نموده است ؛ برابر اين رهيافت مرجع ضمير در عبارت « خروا له سجدا » به «الله » برمي گردد, از اين رو مسجود خداوند است نه يوسف (ع )؛ اين ديدگاه در برخي از تفاسير روايي و اجتهادي اماميه بدون رد و عدم انتساب به فردي به عنوان قول تفسيري گزارش شده است (طوسي, بي تا, ج ٦ ١٩٨ ؛ طبرسي,١٣٧٢ش ، ج ٥، ص ٤٠٦ ؛ حويزي,١٤١٥ق ، ج ٢، ص ٤٦٨ ؛ طباطبايي(الف ), ١٤١٧ق , ج ١١, ص ٢٤٧؛ مغنيه ,١٤٢٤ق ، ج ٤، ص ٣٥٩ ).