چکیده:
آنچه ساختار اداری شاهنشاهی هخامنشی را از دیگر حکومتهای باستانی متمایز میسازد، تنوع بایگانیهای این دوره از نظر خط و زبان و گاهشماری است. در مرکز شاهنشاهی از تقویم فارسیباستان و عیلامی، در میانرودان، بخشهای یهودینشین و کلیهی اسناد آرامی، مانند: الفانتین، ایدومه، از تقویم بابلی، و در مصر تقویم مصری استفاده میشد. پرسش اصلی پژوهش حاضر این است که، با توجه به این واقعیت که در مکاتبات میان بایگانیهای مختلف از یک شیوهی گاهشماری استاندارد استفاده نشده است، هخامنشیان براساس چه سازوکاری این گاهشماریها را با یکدیگر هماهنگ میکردند؟ در این مقاله برای پاسخ به این پرسش، با تکیه بر اسناد و مدارک مکتوب و منتشر شده و با روش تحقیق توصیفی-تحلیلی، ابتدا به معرفی شیوههای گاهشماری این دوره برپایهی کتیبههای شاهی و بایگانیهای بهدست آمده از تختجمشید، میانرودان و اسناد آرامی مصر و بلخ پرداخته و سپس چگونگی تطبیق آنها در اسناد اداری مورد بررسی قرار گرفته است. فرضیهی این پژوهش آن است که هخامنشیان بدون آنکه بخشهای مختلف شاهنشاهی را به استفاده از یک تقویم یکسان ملزم کنند، کوشیدند تا تقویمهای مختلف را با یکدیگر منطبق و هماهنگ سازند. از آنجاکه تقویم فارسی باستان، عیلامی و بابلی دارای ساختار گاهشماری مشابه، قمری-شمسی بودند که در آنها ماهها قمری و طول سال شمسی محاسبه میشد، برای آنکه سالنو در آغاز اعتدال بهاری واقع شود، لازم بود که در فواصلی از سال، ماه کبیسه به تقویم بیفزایند. در میانرودان و عیلام، افزودن ماه کبیسه تا حد زیادی متاثر از عوامل سیاسی بود؛ اما پژوهش پیشرو نشان میدهد که هخامنشیان برای کارآمدی نظام اداری قلمرو گستردهی خود، تقویمهای محلی پیشگفته را ازطریق محاسبات ریاضی و نجومی و افزودن ماه کبیسه، کاملا با هم هماهنگ کردند. بهترین شاهد این ادعا اسناد اداری مصری در دورهی مورد بحث هستند که در آنها بهمنظور هماهنگی با دیوانسالاری شاهنشاهی، در کنار گاهشماری سنتی شمسی، تاریخگذاری قمری-شمسی نیز بهکار رفته است.