چکیده:
خاندان ساسانی که با رویای تجدید شکوه و عظمت دوره هخامنشی حکومت نیرومندی را در تاریخ ایران باستان پدید آوردند، تحقق این آرمان را در پرتو یکپارچگی سیاسی و دین رسمی پیگیری نمودند. اگر چه اردشیر بابکان پایه گذار حکومت ساسانی پس از پیروزی بر آخرین شاهنشاه اشکانی و ملوک الطوایف، ایرانشهر را یکپارچه ساخت، اما تثبیت نظام تازه تنها در سایه سازمان اداری و سیاسی متمرکز و رسمیت دین ملی امکان پذیر بود. از این رو، دین در نظام ساسانی از کارکردهای مهمی در عرصه های گوناگون حیات جامعه ایرانی برخوردار شد. با وجود این، آیین زرتشت به عنوان دین ملی که ساسانیان در پیوند با آن تکاپوهای سیاسی خود را آغاز نمودند، در ابتدای کار ساسانیان از ظرفیتهای لازم برای رسمیت برخوردار نبود. فقدان متن واحد دینی و پراکندگی پایگاههای آیین زرتشت که از پیامدهای حمله اسکندر مقدونی و دوران ملوک الطوایف معرفی می شد، مهمترین موانع رسمی شدن آیین زرتشت بود. بنابراین، پادشاهان نخست ساسانی با حمایت روحانیت زرتشتی تکاپوی مهمی را در این راه آغاز کردند و در فرآیندی پرفراز و فرود، آیین زرتشت را در ایران رسمیت بخشیدند. این مقاله به بررسی شرایط آیین زرتشت در آغاز کار ساسانیان، کوشش پادشاهان دوره نخست ساسانی و روحانیت زرتشتی در مسیر رسمی شدن آن می پردازد.
خلاصه ماشینی:
"کوششهای اردشیر بابکان جهت رسمی کردن آیین زرتشت همانگونه که اشاره شد،اردش یر بابکان بر پایۀ رویکردی ویژه به پیوند دین و شاهی و نقش و کارکردهای دین در تحکیم یکپارچگی ایرانشهر در سایۀ نظام سیاسی متمرکز تازهای که پایه نهاده بود،از آغاز در اندیشۀ رسمی کردن آیین زرتشتی در ایران بود،اما در این راه با موانع مهمی چون فقدان متن واحد و منسجم دینی،پراکندگی و تفاوت نگرش و رویکردهای آیینی در پایگاههای روحانی آیی زرتشت و حضور و تأثیر اندیشهها و ادیان بیرونی و درونی در ایران مواجه بود.
اگر چه این رویداد بروز تهدید و خطری بزرگ را در فرآیند رسمی شدن آیین زرتشت نشان میداد،اما انگیزههای مهم برای تکاپوهای گستردۀ روحانیت زرتشی پارس و شاید نگاه به خطر بیرونی به جای دروننگری و تشدید اختلافات درونی پایگاههای دینی زرتشتی در ایران بود که با روی کار آمدن ساسانیات و نقش ویژه یافتن پایگاه روحانی پارس پراکندگی و تفاوتها بیشتر خودنمایی میکرد.
مهمترین کامیابی او در دوران بهرام اول،از صحنه خارج کردن رقیب نیرومندی چون مانی بود که ظهور او در آغاز شاهنشاهی شاپور اول-چنانکه گفته شد-خللی در فرآیند رسمی شدن آیین زرتشتی پدید آورد،این پیروزی گام بسیار مهم دیگر کرتیر در رسمی کردن آیین زرتشتی بود؛به گونهای که لوکونین معتقد است در این زمان آیی زرتشتی در ایران رسمیت یافت(/18ص 171)."