چکیده:
پس از قتل نادرشاه در سال 1160 هـ.ق. حکام محلی در سرتاسر ایران و بویژه در کرانه های جنوبی خلیج فارس ظهور کردند؛ به گونه ای که برخی از آنان مانند حکام پس کرانه ای جنوبی خلیج فارس توانستند با تکیه بر درآمدهای تجاری و برقراری مناسبات گسترده بازرگانی با شرکتهای تجاری اروپایی و با بهره گیری از قدرت ناوگان دریایی خویش، فراتر از قدرتهای محلی و منطقه ای عمل کرده، بتدریج مقدمات جدایی از تابعیت دولت مرکزی ایران را فراهم آورند که در همین راستا دردهه های بعد قبایلی نظیر جواسم در جلفار- راس الخیمه کنونی- و آل بوسعید در عمان و آل خلیفه در قطر که در این دوران به دولت ایران خراج سالیانه می پرداختند، توانستند حکومتهایی را بر مبنای اعلام استقلال خود از دولت مرکزی ایران تاسیس نمایند.
فروپاشی دولت مرکزی ایران به واسطه قتل نادر، تمایل حکام محلی به قدرت نمایی در اثر برداشته شدن چتر نظارتی قوی حکومت نادری و دخالت و ترغیب کمپانیهای خارجی که درصدد حفظ و یا کسب موقعیت بیشتری در جهت جلب منافع خود در این شرایط بودند، پایه های قدرت حکام محلی در خلیج فارس را مستحکم تر نمود. بندر بوشهر و حاکم قدرتمند آن شیخ ناصر اول در این میان نقش محوری و حساسی را با توجه به تغییر وضعیت تجاری از بندرعباس به بوشهر ایفا نمود؛ به گونه ای که در فاصله کوتاهی این بندر توانست در جهت تقویت ارتباط دولت تازه پای کریم خان زند با کمپانیهای تجاری اروپایی و بویژه کمپانی هند شرقی نقش مفید و موثری را ایفا نماید.
در این مقاله به بررسی نقش سیاسی و اقتصادی حکام محلی آل مذکور بندر بوشهر در تحولات مربوط به خلیج فارس در دوران کریم خان زند اشاره می شود.
خلاصه ماشینی:
"دولت تازه پای زند که در جهت رونق اقتصادی کشور،حمایت از بازرگانان و تجار را در دستور کار خود قرار داده بود،تا در اثر فعالیت آنان به نظام اقتصادی ایران-که در اثر چند دهه جنگهای داخلی آسیب دیده بود-جانی تازه بخشد و هم بر این اساس شیراز را به دلیل نزدیکی به بنادر جنوبی ایران به عنوان پایتخت انتخاب کرده بود،چارهای جز بهرهگیری از قدرت خاندانهای قدرتمند محلی و از جمله آل مذکور نداشت و در مقابل،این خاندانها نیز بدون تأیید دولت نوپای زند به تنهایی قادر به تامیت امنیت منطقه نبودند؛چه در معرض تهاجم قبایل عرب پس کرانههای جنوبی خلیج فارس قرار داشته،برای دفع این حملات از بوشهر به نیروهای اعزامی از شیراز چشم امید داشتند.
جدا از نقش امینتی و اداری و سیاسی قبیلۀ آل مذکور در تقویت حکمرانی خاندان زند بر ایران پس از نادر،نقش آنان در تقویت تجارت دریایی ایران در خلیج فارس و نیز رونق اقتصادی بوشهر و بنادر و شهرهای اطراف آن بسیار حساس و قابل توجه است که اوج این نقش را میتوان در ایفای نقش نمایندگی حاکم این قبیله از سوی خاندان زند در جلب و جذب کمپانیهای غربی اروپایی و بویژه کمپانی هند شرقی انگلیس دانست تا جایی که میتوان گفت نقشی که از سوی خاندان زند به این قبیله و حاکمان آن داده شده بود،نقشی تجاری و اقتصادی بود که عوامل دیگر نظیر ارتباط با اروپاییها و یا لشکرکشی به بحرین و بصره در راستای این هدف توجی میشود."