چکیده:
یکی از روابط مفهومی میان واژگان زبان، رابطۀ باهمآیی است که بیانگر همنشینی دو یا چند واژه است؛ به گونهای که احتمال با هم آمدن آنها قابل پیشبینی باشد. در زبان ادبی باهمآیی، حاصل تداعی ذهنی و ابداع ارتباطات هنری و زبانی میان اجزای کلام است. شعر فارسی از نظر رعایت تناسب و هارمونی در ابعاد مختلف سخن، همواره ممتاز بوده است و این ویژگی در شعر فردوسی نیز وجود دارد. پژوهش حاضر به منظور آشکارکردن ارزشهای زبانی و بلاغی شاهنامه به کمک نظریۀ معناشناسی صورت پذیرفته و بیانگر آن است که زیبایی شاهنامه علاوه بر ترفندهای ادبی، مرهون شگردهای خاص زبانی و معناشناختی است. این تحقیق از نوع توصیفی و پیکره بنیاد است که بر اساس دیدگاه صفوی که خود مبتنی بر زبانشناسی ساختگرا و در قالب نظریۀ حوزههای معنایی است، صورت گرفته است. پیکرۀ پژوهش مشتمل بر 1060 بیت از شاهنامه است. بررسیها نشان داد که کاربرد انواع باهمآییهای همنشینی واژگانی و وجود تناسب و ارتباطات گسترده در شبکۀ روابط مفهومی، از جمله شمول معنایی، چندمعنایی، هممعنایی یا ترادف و تقابل معنایی بهکاررفته در ابیات شاهنامه، میتواند از مهمترین و پربسامدترین مختصّات سطح زبانی و ادبی شعر فردوسی باشد که به عنوان عاملی بسیار مهم در ایجاد بلاغت متنی شاهنامه محسوب می شود.
خلاصه ماشینی:
بررسيها نشان داد که کاربرد انواع باهم آييهاي همنشيني واژگاني و وجود تناسب و ارتباطات گسترده در شبکۀ روابط مفهومي، از جمله شمول معنايي، چندمعنايي، هم معنايي يا ترادف و تقابل معنايي به کاررفته در ابيات شاهنامه ، ميتواند از مهم ترين و پربسامدترين مختصات سطح زباني و ادبي شعر فردوسي باشد که به عنوان عاملي بسيار مهم در ايجاد بلاغت متني شاهنامه محسوب مي شود.
٣. پيشينۀ تحقيق بحث دربارة ترکيبات زباني و از جمله باهم آيي، بسيار مورد توجه زبان شناسان قرار گرفته و تلاش هايي بسيار براي دسته بندي، تعريف و توصيف انواع باهم آيي صورت پذيرفته است .
داده هاي اين تحقيق که شامل انواع باهم آيي است ، با دقت استخراج و بر اساس ديدگاه صفوي که مبتني بر زبان شناسي ساخت گرا و در قالب نظريۀ حوزه هاي معنايي است ؛ به کمک نرم افزار آماري spss مورد بررسي قرار گرفته است .
از آنجايي که اين پژوهش بر اساس ديدگاه صفوي که خود مبتني بر زبان شناسي ساخت گرا و در قالب نظريۀ حوزه هاي معنايي است ، صورت گرفته ، اگرچه ميتوان گونه هاي ديگري را براي باهم آيي واحدهاي واژگاني معرفي کرد، در اين مقاله ، داده هاي زباني از داستان رستم و سهراب شاهنامۀ فردوسي بر اساس تقسيم بندي باهم آيي واژگاني از ديدگاه صفوي استخراج و براي هر کدام از انواع آن ، مصداق هايي به عنوان شاهد ذکر شده است .