چکیده:
چکیده واکاوی ریشهها و علل پیدایش جریانهای فکری در زمان ائمه(ع) بهویژه عصر امام باقر(ع) از اهمیت خاصی برخورداراست. در این نوشتار با تکیه بر اسناد تاریخی و تحلیل برخی از دیدگاهها میتوان دریافت که زمینهی به وجود آمدن اینگونه افکار چگونه نشاتگرفته است؟ مسائلی چون اباحه گری، ناآگاهی، دنیاطلبی، اختلافات فرقهای، تاثیر فراوان ادیان خارجی و افراط در محبت و... ازجمله زمینههای به وجود آمدن تفکر غلات است. جهل و سکوت مردم و بیتفاوتی نخبگان و... ازجمله علل پیدایش جنبش مرجئه و عواملی چون نارضایتی گروهی از وضعیت موجود، روحیه تمرد و تعصبهای قبیلهای را میتوان ازجمله ریشههای پیدایش خوارج نام برد. در این میان نقش امام باقر(ع) در مبارزه با نحلههای فکری موجود آن روز از اهمیت خاصی برخوردار است. چراکه ایشان با پاسخ دادن به شبهات دینی، مناظره با فرقههای منحرف و فاصله گرفتن از دخالت در امور سیاسی، خدمت بزرگی به اسلام نمودند و بدین شیوه از اصول و مبانی دین اسلام دفاع نموده و به نشر تعالیم احکام اسلام پرداختند و با بیانی روشن ماهیت آنان را افشا نموده و با قاطعیت آنان را از حوزه تشیع دور ساختند.
خلاصه ماشینی:
این سؤال در ذهن متبادر میشود که حضور ائمه و دغدغه ایشان در هدایت گری انسان ها چگونه نحله های مختلف و افکار گوناگون در زمان آن بزرگواران به ویژه در عصر امام باقر(ع) شکل گرفت ؟ این فرقه های انحرافی در طول تاریخ حضـور ائمـه ، بـه خصـوص در دوران امـام بـاقر(ع) حضـور پررنگی داشتند.
در طی این دوره که مدت نـوزده سـال مـدت امامـت امـام باقر(ع) بوده است ، فضائی بر جامعه حاکم بود که پر از مخاطره و تلاطم که در دوران پیشین به علـت آزار و شکنجه و اختناق چنین فرصتی برای امامان شیعه به وجود نیامده بود تا بـه صـورت اسـتدلالی دیدگاه آنان مطرح شود و در نتیجه این امر منجر به ایجاد انحرافات فکری گردیده بود.
(بدون شک جلوگیری از تدوین احادیث که به دسـتور خلیفـه اول و دوم انجـام گرفت از عوامل عمده انزوای فقه بود) نقش امام محمد باقر (ع) در رونق بخشیدن به اصلاح شـیوه هـای اسـتنباط در آموزه های دینی گرچه برخی قواعد اجتهاد را امیرالمؤمنین (ع) بیان کرده است ، اما دوران امامـت امـام بـاقر(ع) را باید نقطه عطفی برای استفاده دانشمندان اسلامی از محضر معادن علم الهی و چشمه هـای جوشـان دانش و بینش وحیانی دانست .