چکیده:
بررسی قانون اصلاحات ارضی که در نوع خود یکی از مهم ترین اقدامات رژیم
پهلوی در دهه 40 بوده، به تنهایی در این مقاله ممکن نمی باشد؛ اما تلاش گردیده تا ضمن
رهیافت شرایط ایران در آستانه اصلاحت ارضی و فرجام نهایی آن مروری هر چند به
اختصار صورت پذیرد.
در این مقاله محدود روشن می شود که هر چند اصلاحات ارضی یک قانون پیشرو
و مبتنی بر اهداف بلندپروازانه است، از آنجا که برآمده از نیازهای واقعی جامعه ایران نبود
و یا سیستم سیاسی مستقر تنها از سر ناچاری و یا خروج از بن بست به آن تن داد،
نتوانست آن طور که شایسته است موجد اثر باشد.
ملاحظه کاری ها و سیاست بازی های شاه، حسادت، رقابت و برکناری دکتر امینی و
متعاقب آن حسن ارسنجانی، قانون اصلاحات ارضی را از یک رفرم قاطع اجتماعی، به یک
امر ملوکانه و فرمالیته بدل ساخت. هرچند اجرای آن سال ها به طول انجامید اما منجر به
خلع ید کامل بزرگ مالکین ایران نشد. هرچند توانست برای بخش های وسیعی از جامعه
زارعین و دهقانان هویت، اراده و استقلال مالی فراهم سازد.
با این همه به نظر می رسد برای کاوش درباره این بخش از تاریخ معاصر ایران
می باید تلاش های بیشتری نیز صورت پذیرد.
مقاله مذکور از یک مدخل و چهار فصل و البته زیر فصل هایی تشکیل شده که در
هر یک به اختصار به موضوع پرداخته شده است.
امید که این نوشته مجمل فتح بابی در این بخش از تاریخ معاصر ایران باشد.
خلاصه ماشینی:
در اين مقاله محدود روشن ميشود که هر چند اصلاحات ارضي يک قانون پيشرو و مبتني بر اهداف بلندپروازانه است ، از آنجا که برآمده از نيازهاي واقعي جامعه ايران نبود و يا سيستم سياسي مستقر تنها از سر ناچاري و يا خروج از بن بست به آن تن داد، نتوانست آن طور که شايسته است موجد اثر باشد.
چه بسا امکان داشت که خانوادهاي مالکيت رسمي خود را چند نسل حفظ کند، اما نکته مهم آن است که اين تا زماني ميسر بود که دولت اراده نمي کرد يا قدرتش را نداشت که ملک آنان را بازپس بگيرد و به ديگري بدهد.
» نخستين وظيفه کابينه دکتر اميني عبارت بود از انجام اقداماتي براي بهبود وضع مالي کشور که از سال قبل رو به وخامت گذارده بود و نيز آغاز برنامه عمراني سوم، هنگامي که اين برنامه آغاز شد معلوم گرديد که تأکيد بر برنامه کشاورزي است و نه صنعت که در آن 34 عدول از سياست کلي برنامه هاي عمراني گذشته بود.
ما سالها است اين غيب گوييها را ميخوانيم و 45 ميشنويم !» سفر شاه به آمريکا موفق بود زيرا خود شاه متعهد به انجام اصلاحات اساسي در ايران شد و بدين ترتيب زمينه براي برکناري اميني فراهم شد.
هر چند در اين مطالعه تلاش براي نشان دادن آثار اقتصادي و اجتماعي اين اصلاح اجتماعي صورت پذيرفته اما نبايد از ياد برد که اصلاحات ارضي با خود با ثبات و استواري سياسي را نيز به همراه داشت .