چکیده:
مجموعه هزار قضاوت یا مادیان هزار دادستان (Mādayān ī hazār dādestān)، یکی از مهم ترین منابع تاریخ اجتماعی ایران ساسانی است که موارد ارزشمندی از وضعیّت قانونی و اجتماعی بردگان را ارئه می دهد.احکام موجود نشان می دهد که این مجموعه برای حقوقدانان نوشته شده است و برای اصطلاحات حقوقی و پیچیدة آن توضیحی ندارد. امّا اطلاعات مهم و بی نظیری را از جامعة مدنی دورة ساسانیان ارائه می دهد.
هدف اصلی این گفتار، بررسی قوانین بردگی از مجموعة هزار قضاوت با روش تحلیلی- تاریخی، بوده است؛ پرسش مقاله این است: آیا پیش از اسلام در ایران بردگی وجود داشته است؟ در کتاب حقوقی مادیان چه قوانینی برای بردگان صادر شده است؟
با بررسی احکام موجود دریافتیم که بردگی در ایران دورة ساسانی وجود داشته است؛ صدور احکام برای مسائل حقوقی بردگان بیانگر حمایت و به رسمیّت شناختن برده و برده داری است؛ قانونگذاران بضرورت حقوق بردگان را تنظیم کرده اند؛ و حمایت از برده را وظیفة هر برده داری دانسته اند.
خلاصه ماشینی:
این حکم ، تأییدی است بر مترادف نبودن دو اصطلاح بنده (bandag) و برده (gahrians)؛ (̌taxsa ̄g iahrians) بردة آتش صرفا به کار گماشته میشود و از متعلقات آتشکده است ، ایرانی و بهدین نیست ؛ اما خادم آتشکده بودن (̌taxsa ̄h ibandagi) شرایط خاصی دارد: یک : ایرانی و زردشتی باشد؛ دو: اسرای ایرانی خریداری شده از دارایی آتشکده باشند(←٣-٤-٢)؛ سه : مومنی بخشی یا کل خادم خود را به آتشکده اهدا کرده باشد؛ چهار: تنبیه فردی صاحب منصب بنا به جرمی ، خدمت در 34 آتشکده تعیین شده باشد.
در ضمن گفته شده است : چنانچه پیش از آن که ارباب بنده را بخرد، کسی دیگر یک دارایی به بنده واگذار کرده باشد و ارباب (پیشین ) پذیرش خود را بر اظهار نکرده باشد ، اگر ارباب پیشین پذیرش را اعلام کند متعلق به ارباب پیشین ، در غیر این 64 صورت، متعلق به بنده خواهد بود.
اگر بندهای متعلق به دو نفر باشد و یکی از آنها سهم درآمد خود را به آن بنده واگذار کند، 72 آنگاه او باید نیمی از درآمدی را که نسبت به آن مختار شده است ، به صاحب دیگر بدهد.
در چاشته (=آموزههای اوستا) گفته شده است که بردهای را نیمی به فرخ و نیمی دیگر به مهرین تعلق دارد، اگر فرخ او را به درآمد مختار کند و کسی برای واگذاری دارایی اظهار کرده باشد و نامۀ به فرخ و مهرین بفرستد، نیمی از به برده باز میرسد ...
و در ضمن گفته شده است که اگر بردهای فروخته شود و در این ارتباط بر او آسیب بوده باشد، 86 آنگاه ارباب< آن برده را باید> پیش خود ببرد.