چکیده:
در مقطع تاریخی 1357-1332ش. با توجه به چیرگی سیاست خارجی بر روابط خارجی پهلوی دوم در روابط خود با اتحاد جماهیر شوروی میکوشید تا گامی در جهت منافع ایران بردارد. به همین سبب، زمینههای همکاری و تعامل میان دو کشور افزایش یافت. در پژوهش حاضر بر مبنای چارچوب نظری الگوهای سیاست خارجی و همچنین با بهرهگیری از روش تحلیل محتوای کیفی، روابط ایران و شوروی در این دوره بررسی میشود. سوال اصلی پژوهش حاضر این است که هدف ایران از برقراری روابط تعاملی با اتحاد جماهیر شوروی چه بود؟ بر اساس اسناد، پهلوی دوم در این دوره مشی متفاوتی در سیاست خارجی را پیش گرفت و برخلاف گذشته که اقتدار چندانی در صحنه بینالمللی نداشت و همواره در برابر سیاستهای همسایة شمالی موضع انفعالی میگرفت، اینک ابتکار عمل را در دست داشت و در بسیاری از برههها سطح مناسبات را در زمینههای تجاری، علمی و فنی ارتقاء بخشید.
خلاصه ماشینی:
سؤال اصلی پژوهش حاضر این است که هدف ایران از برقراری روابط تعاملی با اتحاد جماهیر شوروی چه بود؟ بر اساس اسناد، پهلوی دوم در این دوره مشی متفاوتی در سیاست خارجی را پیش گرفت و برخلاف گذشته که اقتدار چندانی در صحنه بین المللی نداشت و همواره در برابر سیاست های همسایۀ شمالی موضع انفعالی می گرفت ، اینک ابتکار عمل را در دست داشت و در بسیاری از برهه ها سطح مناسبات را در زمینه های تجاری ، علمی و فنی ارتقاء بخشید.
پیشینۀ پژوهش ادبیات نسبتا گسترده ای در زمینۀ روابط خارجی ایران و مناسبات بین ایران و اتحـاد جماهیر شوروی در دوران پهلوی دوم به رشتۀ تحریر درآمده و ابعاد و وجوه مختلف این موضوع تجزیه و تحلیل شده است که آنها را می توان به دو دسته تقسیم کرد: دستۀ اول ، شامل تألیفات و تحقیقات در زمینۀ روابط خـارجی در دوران پهلـوی دوم ؛ ماننـد کتـاب تاریخ تحولات سیاسی و اجتماعی ایران (١٣٥٧-١٣٢٠) نوشتۀ علی رضا ازغندی .
بنا بر اسناد موجود در وزارت امور خارجه ، ایران در تاریخ ١٨ آذر ١٣٣٤ در پاسخ به یادداشت ١٤ آذر ١٣٣٤ دولت اتحاد جماهیر شوروی مبنی بر اینکه الحاق ایران به پیمان نظامی بغداد برخلاف مبانی تحکیم صلح و امنیت است و در اجرای مقاصد سیاست دول استعماری مساعدت می کند و با روابط حسن همجواری ایران و اتحاد جماهیر شوروی مغایرت دارد، اظهار داشت : «برخلاف نظر دولت شوروی پیمان بغداد کاملا با مقاصد سازمان ملل متحد در حفظ صلح بین المللی و امنیت و توسعۀ دوستانه ملل منطبق بوده و به هیچ وجه با نظریه دولت شوروی که مقصود از آن را ایجاد بلوک نظامی تعبیر نمودهاند موافقت ندارد و ثبت پیمان در دبیرخانه سازمان بهترین دلیل مؤید این نظر است .