چکیده:
به منظور تعیین چارچوب و ویژگیهای هنر در تراز تمدن نوین اسلامی، لازم است معیارها و ملاکهایی برای سنجش میزان همخوانی آثار هنری با اندیشهها و رویکردهای اسلامی وجود داشته باشد. هدف اصلی این پژوهش یافتن «نبایدهای هنر» در تمدن نوین اسلامی است و سوال اصلیاش این است که کدام نوع از هنرها در نگاه امام علی مورد مذمت واقع شده و در تمدن نوین اسلامی نباید به آنها پرداخته شود؟ به همین منظور، گفتار و نوشتار امام علی در نهجالبلاغه مورد واکاوی قرار گرفت تا نگاه ایشان _ که در واقع همان نگاه اسلام به موضوعات است_ در زمینه هنر استخراج گردد. با عنایت به اینکه هنر و آثار هنری به مفهوم امروزیاش در صدر اسلام کارکرد محدودی داشته است، با روش توصیفی و با تحلیل کلام ایشان، هشت روایت که مشخصا با نگاه سلبی به حیطههای هنر ناپسند و مذموم پرداخته بود، احصا شد و در چهار گروه، دستهبندی گردید تا به عنوان شاخصی برای تعیین چارچوبهای هنر در تمدن نوین اسلامی مورد بهرهبرداری قرار گیرد. این چهار گروه هنر مذموم و ناپسند عبارتند از هنر به مثابه ابزار تکبر و فخرفروشی، هنر فریبدهنده و گمراهکننده، هنر مبتنی بر دنیاطلبی و نهایتا هنر عامل گناه و هوسرانی. چنانچه با معیار اجتناب از هنر نکوهششده توسط حضرت امام علی به آثاری که امروزه ذیل هنر اسلامی مطرح شدهاند، بنگریم، شاید بخشی از آنها جزو آثار هنری مذموم قرار گیرند و با این روش میتوان باب تازهای در تعالی محتوای هنر اسلامی و احصای هنجارهای هنر در تمدن نوین اسلامی گشود.
خلاصه ماشینی:
با عنایت به اینکه هنر و آثار هنری به مفهوم امروزیاش در صدر اسلام کارکرد محدودی داشته است، با روش توصیفی و با تحلیل کلام ایشان، هشت روایت که مشخصا با نگاه سلبی به حیطههای هنر ناپسند و مذموم پرداخته بود، احصا شد و در چهار گروه، دستهبندی گردید تا به عنوان شاخصی برای تعیین چارچوبهای هنر در تمدن نوین اسلامی مورد بهرهبرداری قرار گیرد.
به منظور تعیین چارچوب و ویژگیهای هنر در تراز تمدن نوین اسلامی، لازم است معیارها و ملاکهایی برای سنجش میزان همخوانی آثار هنری با اندیشهها و رویکردهای اسلامی وجود داشته باشد که قطعا این ملاکها با آنچه پیش از این، تحت عناوینی مانند هنر اسلامی، هنر دوران اسلامی، هنر تمدن اسلامی و یا هنر مسلمانان مورد بحث قرار گرفته است، تفاوتهایی خواهد داشت.
اشاره به «دستبند طلا» در قرآن کریم نیز با همین تعبیر به کار رفته است؛ در آیه 53 سوره زخرف، موضوع حضور حضرت موسی و هارون(ع) در کاخ فرعون مطرح شده و در ذکر سخنان فرعون آمده است: (اگر موسی، عزت، سربلندی، کرامت و شخصیت داشت) پس چرا دستبندهای زرین و طلا بر او آویخته نشده است؟ یا چرا فرشتگانی (برای اثبات نبوتش) همراه او نیامده اند؟ (قرآن کریم) در تفسیر این آیه: میگویند فرعونیان عقیده داشتند که رؤسا باید دستبند و گردنبند طلا زینت خود کنند، لذا از اینکه موسی چنین زینتآلاتی همراه نداشت، و به جای آن لباس پشمینه چوپانی در تن کرده بود، اظهار تعجب میکنند و چنین است حال جمعیتی که معیار سنجش شخصیت در نظر آنها طلا و نقره و زینتآلات است (مکارم شیرازی و همکاران، 1380).