چکیده:
آشنایی مشرقزمینیان، ازجمله مصریان و ایرانیان، در دو قرن اخیر با مظاهر تمدّن و فرهنگ غرب، از موارد بسیار مؤثّر و قابل توجّه در ادبیّات این دو کشور بهحساب میآید. این موضوع بهویژه در توجّه به انواع ادبی برجستگی بیشتری دارد. یکی از این انواع ادبی که حاصل آشنایی نویسندگان شرقی با ادبیّات اروپایی است، نمایشنامهنویسی و ازجمله نمایشنامههای تاریخی است. نوع بیان حوادث تاریخی در این نوع از نمایشنامهها، نویسندگان معاصر ایران و مصر نیز کوشیدند تا با بهکارگیری این نوع ادبی، به بیان حوادث تاریخی و توضیح سرگذشت شخصیّتهای ملّی و گذشتة خود در قالب نمایشنامههای تاریخی بپردازند. پژوهش حاضر، میزان و ابعاد این تأثیرپذیری در نمایشنامههای تاریخی نویسندگان معاصر ایران و مصر را بررسی و نحوة رشد و توسعة این نوع ادبی را در آثار آنها مشخّص کرده است؛ سپس این حرکت را در دو کشور، تحلیل و بررسی کرده است؛ همچنین معرّفی تاریخچه و مهمترین نمایشنامههای تاریخی و مهمترین نویسندگان دو کشور در این نوع ادبی از دیگر اهداف نوشتار پیش رو است.
خلاصه ماشینی:
در مورد نمایشنامهنویسی تاریخی، کتابها و مقالاتی نوشته شده، اما در مورد سیر تحول نمایشنامههای تاریخی در این دوره و بحث در مورد تأثیر این نمایشنامهها میان ملتهای ایران و مصر پژوهشی صورت نگرفته است.
اسکویی (۱۳۷۸) تحولات اساسی ایران را از دوران باستان تا پیروزی انقلاب اسلامی در سه بخش بررسی کرده است، محبک (۱۹۸۹) سرچشمة نمایشنامة تاریخی و پیشرفت آن در سوریه و مصر را بررسی کرده است.
نمایشنامهنویسی تاریخی در ایران نمایشنامهنویسان ایرانی از عنصر تاریخ در نمایشنامههای خود استفاده کردهاند و دلیل این را شاید بتوان علاقه به گذشته که پر از داستانهای شگفتانگیز و شخصیتهای قهرمانی بود، دانست؛ همچنین میتوان گفت که هدف نمایشنامهنویسان از توجه به تاریخ این بود که مردم را علیه حکومتهای مستبد و خارجی برانگیزانند و این داستانها را بهصورت امروزی درآورند.
نمایشنامهنویسان ایران نیز تاریخ را همانگونه که در کتب تاریخی بود با حفظ حوادث و ترتیب آنها بهصورت نمایشنامه درمیآوردند که نمونة اینگونه موارد، نمایشنامة «تیسفون» تندرکیا و «جنگ مشرق و مغرب» یقیکیان است.
نمایشنامهنویسان مصری، قهرمانان نمایشنامههایشان را از میان پادشاهان و شخصیتهای تاریخی بزرگ و معروف انتخاب میکردند مانند نمایشنامة «محمد 1936» توفیق حکیم که آن را دربارة زندگانی حضرت محمد (ص) نوشت.
ک: طالبی، ۱۳۸۰: ۸۳-۸۴) میرزادة عشقی از نمایشنامهنویسان این دوره است که نمایشنامة تاریخی مهمی بهنام «رستاخیز شهریاران ایران ۲۹۴» نوشت.
شمسالدین تندرکیا (1288-1366) یکی دیگر از نمایشنامهنویسان ایرانی این دوره است که نمایشنامة تاریخی «تیسفون ۱۳۱۰» را نوشت و در آن به دوران شکست پرداخت.