چکیده:
مکتب اخلاق ارسطویی، یکی از مکاتب اخلاقی است که علامه طباطبایی از آن در ذیل آیات 155 و 156 سوره بقره یاد میکند. نظر به استفاده برخی پژوهشگران از این روش اخلاقی، نوشتار حاضر درصدد است با روش توصیفی و تحلیلی، دیدگاه قرآن را در تایید یا ردّ این مکتب اخلاقی بهدست آورد. آنچه از سیر مطالعه بهدست آمده است، اینکه اولا این مکتب در کلام علامه، معنای عامی دارد و خاص اخلاق ارسطو نیست. ثانیا مبنای این نظریه، عقل اجتماعی و اهداف دنیایی است. ثالثا این مکتب بهعنوان درجه ضعیف از اخلاق قرآنی، قابل طرح است؛ ولی در روش، با مسلک اعلای قرآنی یعنی انجام فضیلت به خاطر حب الهی تفاوت بسیار دارد؛ تا جایی¬که گاه جای فضیلت و رذیلت در این دو مسلک عوض میشود؛ زیرا احکام عقل و حب الهی با هم متفاوت است.
خلاصه ماشینی:
این نوشتار با بهکارگیری روش توصیفی – تحلیلی در پردازش دادهها و جمعآوری اطلاعات بهصورت کتابخانهای، درصدد پاسخگویی به این سوالات است: از منظر علامه، مسلک ارسطویی دارای چه جایگاهی در قرآن است؟ این مسلک با چه تحلیلی میتواند مورد تأیید قرآن و همچنین یکی از مراحل پایین مسلکهای طولی و تشکیکی قرآن قرار گیرد؟ در راستای پاسخگویی به این سوالات، مبانی، انواع اخلاق فاضله، راه و روش کسب فضایل و ویژگیهای مکتب اخلاقی ارسطو، بررسی و همچنین تبیین علامه از این مسلک، مطرح میشود.
4. ویژگیهای اخلاق ارسطویی بنابر آنچه در رابطه با مکتب اخلاقی ارسطو گفته شد میتوان ویژگیهایی را برای این مسلک تبیین کرد که در ادامه به آنها اشاره میشود: الف.
عقل ارسطویی در میان فضایل اخلاقی، انسان را به عبودیت الهی هم سوق میدهد؛ ولی آنچه معیار و محور احکام اخلاقی است، عقل است که از چنین عقلی، احکام غیر عبودی نیز صادر میشود؛ یعنی اگر عقل، عملی را بدون توجه به جهت اطاعتداشتن و عبودیت خوب اخلاقی بداند، از نظر مکتب ارسطویی، فضیلت است(قبادی، 1393، ص208).
علامه ذیل آیه 62 سوره مبارکه بقره به این مطلب اشاره میکند که - طبق آیات متعددی در قرآن - سعادت و کرامت انسان مبتنی بر عبودیت است؛ پس طاعت الهی و عبودیت آن امری است که سالک را به رضای محبوب میرساند(طباطبایی، 1417ق، ج1، ص193)؛ اما در مسلک ارسطویی، سخنی از رضای الهی نیست؛ بلکه معیار، عدم افراط و تفریط در عمل است که هم میتواند آدمی را بهسمت عبودیت سوق دهد و هم میتواند منشأ احکام اخلاقی غیر عبودی شود.