چکیده:
بهاعتقاد سلفیان، سلف به دو قسم «زمانی» و «منهجی» تقسیمپذیر است. آنان سه قرن ابتدایی اسلام یعنی صحابه، تابعان و تابعان تابعان را مشتمل بر سلف زمانی و منهجی میدانند و افرادی را که به منهج آنان ملتزم بودهاند، هرچند در آن محدوده زمانی زندگی نمیکردند، «سلفی» میخوانند. یکی از مبانی مهم سلفیان «حجیت فهم سلف» است. آنان پیروی از فهم سلف را در عقیده و عمل لازم میدانند. آیه 100 سوره توبه از ادله قرآنی آنان بر حجیت فهم سلف است که با اشکالات فراوانی از درون خود آیه، آیات دیگر و همچنین روایات مواجه است؛ ازاینرو، آیه مذکور قدرت اثبات مدعای سلفیان بر حجیت فهم سلف را ندارد. در این مقاله با روش تحلیلی ـ توصیفی به بررسی و نقد دیدگاه سلفیان درباره آیه 100سوره توبه میپردازیم.
خلاصه ماشینی:
بهباور سلفیه، حجیت فهم سلف یعنی هر آنچه از مسائل اعتقادی و غیراعتقادی که صحابه و تابعان و تابعان تابعان از مجموع مراد خداوند و پیامبر( فهمیده و استنباط کرده باشند، حجت است؛ بهگونهای که فهم صحیح معارف اسلامی را بدون استفاده از فهم سلف، ممکن نمیدانند.
این مسئله در حالی مطرح میشود که هیچیک از مفسران، (السابقون الاولون( را بر تمام صحابه تطبیق نداده است و بر فرض اینکه «من» را هم بیانیه بگیریم، مثبت مدعای سلفیان در برتری فهم سلف نیست؛ زیرا علاوه بر ادلۀ معارضی همچون اختلاف فهم سلف با یکدیگر، پیامبر( نیز فهم سلف را در برخی موارد رد کردهاند.
نهایت چیزی که میتوان از تبعیت سلف به دست آورد، تبعیت در اعمال حسن است، و از طرفی، باید حسن و قبح عمل را از نص به دست آورد، نه از فهم و عمل سلف؛ چراکه وقتی خداوند تبعیت را به عمل حسن مقید میکند و این تقیید دلالت دارد بر اینکه از آنها عمل غیرحسن نیز صادر شده است.
لذا آنچه از آیه فهمیده میشود این است که عدهای از سابقان بهخاطر اسلام و ایمان و استقامت خود در این راه، مستحق بهشت هستند و این استحقاق بهشت، با حجیت فهم آنان تلازم ندارد؛ زیرا اگر حجیت فهم هرکسی که مستحق وعدۀ بهشت است، ثابت شود، باید فهم تمام مؤمنان نیز حجت باشد؛ چراکه خداوند میفرماید: (وعد الله المؤمنین و المؤمنات جنات تجری من تحتها الأنهار خالدین فیها(.
نتیجه با بررسیهای صورتگرفته معلوم شد که آیۀ 100 سورۀ توبه، صرفا در فضیلت صالحان از صحابه، تا زمانی که بر منهج پیامبر( در عمل و عقیده باشند، قابلاثبات است؛ بنابراین، استناد به این آیه بر حجیت فهم سلف، صحیح نیست.