چکیده:
از جمله مفاهیم رایج در فقه اجتماعی، دو مفهوم «دار الاسلام» و «دار الکفر» است. بسیاری از فقهای اسلامی، جوامع بشری را در یک تقسیمبندی ثنائی به «دار الاسلام» و «دار الکفر» تقسیم نموده و بهتبع آن، ذیل این دو مفهوم، احکام متعددی درباره اماکن و افراد ساکن در آنها بیان کردهاند. ابنتیمیه، که از او بهعنوان مدوّن اندیشه سلفی یاد میشود، تقسیم جدیدی ارائه کرد که علاوه بر این دو عنوان، «الدار المرکبه» نیز در آن وجود دارد. بهدنبال او، ابومحمد مقدسی نیز، بهعنوان یکی از رهبران فکری سلفیه تکفیری، ضمن اثرپذیری از اندیشه ابنتیمیه، این تقسیمبندی را قبول کرده است و در فتاوای خود، بر طبق این تقسیمبندی حکم میکند. ابنتیمیه و ابومحمد مقدسی در باب دار الاسلام و دار الکفر قائلاند: معیار در دار الاسلام و دار الکفر، «غلبه و کثرت افراد» است و دار الکفر همان «دار الحرب» میباشد و بین این دو هیچ فرقی نیست. این در حالی است که با مراجعه به منابع روایی و همچنین سخنان اندیشمندان اسلامی مذاهب متعدد روشن میشود که تقسیم ثلاثی ممالک به «دار الاسلام، دار الحرب و الدار المرکبه» نادرست بوده و در ضمن، ملاکهای دیگری غیر از غلبه و کثرت، از قبیل برپایی شعایر نیز ملاک دار الاسلام و دار الکفر بودن است. علاوه بر این، اطلاق دار الحرب به تمام ممالکی که کفار در آنها زندگی میکنند، خطاست.
خلاصه ماشینی:
این در حالی است که با مراجعه به منابع روایی و همچنین سخنان اندیشمندان اسلامی مذاهب متعدد روشن میشود که تقسیم ثلاثی ممالک به «دار الاسلام، دار الحرب و الدار المرکبه» نادرست بوده و در ضمن، ملاکهای دیگری غیر از غلبه و کثرت، از قبیل برپایی شعایر نیز ملاک دار الاسلام و دار الکفر بودن است.
تا جایی که حتی برخی رهبران گروههای تکفیری نیز بر این تقسیمبندی ابنتیمیه اعتراض کرده و آن را مخالف با دیدگاه علمای امت دانستهاند؛ ازاینرو، عبدالقادر بن عبدالعزیز، معروف به سید امام، در تبیین دیدگاه ابنتیمیه آورده است: احتجاج ابنتیمیه در تقسیم سهگانهاش دربارۀ بلاد شکسته خورده است؛ زیرا اتفاقنظر علما قبل از وی، بر این است که ممالک یا به دار الاسلام حکم میشدند یا به دار الکفر، و قسم سومی برای آن متصور نیست.
ابومحمد مقدسی نیز در بیان معیار دار الکفر و دار الاسلام تصریح میکند: اقامۀ اذان، باز بودن مساجد برای نماز و اعلان ماه رمضان، از جمله اموری است که امروزه حتی در ممالکی همچون روسیه و هندوستان نیز وجود دارد؛ ازاینرو، نمیتوان معیار دار الاسلام و دار الکفر را این امور قرار داد، بلکه ملاک نزد جمهور علما غلبۀ احکام کفر و اسلام است.
نتیجه با بررسی صورتپذیرفته در اندیشۀ ابنتیمیه و ابومحمد مقدسی ذیل مفهوم دار الاسلام و دار الکفر، معلوم شد ادعاهای ایشان در باب «تقسیم ثلاثی اماکن به دار الکفر، دار الاسلام و الدار المرکبه»، «معیار دار الاسلام و دار الکفر»، و «اطلاق دار الحرب بهجای دار الکفر» نادرست است؛ زیرا با مراجعه به منابع تاریخی و آثار اولیۀ اسلامی قبل از ابنتیمیه، معلوم شد همۀ این افراد اماکن را به دو دستۀ دار الاسلام و دار الکفر تقسیم کردهاند و قسم سومی بهعنوان الدار المرکبه برای آن متصور نشدهاند.