چکیده:
بودجه عمومی هر کشور سند پیش بینی برنامه کوتاه مدتی (یکساله) است که اجرای درست آن از شاخص های موفقیت اقتصادی هر دولت محسوب میشود. دولتها به دلایل مختلف در اجرای بودجه متوازن ناتوان هستند و برای تامین مخارج جاری و عمرانی خود با کسری بودجه مواجه میشوند. هدف این پژوهش، بررسی عوامل موثر بر کسری بودجه در پنج برنامه توسعه اقتصادی است. برای دستیابی به این هدف، اثر درآمدهای مالیاتی، درآمدهای نفتی، مخارج دولت، نرخ رشد اقتصادی، و نرخ تورم را بر کسری بودجه در سالهای 1394-1368 با استفاده از روش هم انباشتگی یوهانسونـجوسیلیوس و تکنیک ARDL و میزان تاثیرگذاری هر یک از متغیرها، مورد تحلیل قرار میگیرند. نتایج پژوهش نشان میدهند که کسری بودجه با درآمدهای مالیاتی، نفتی، و نرخ رشد اقتصادی رابطه منفی و معنادار و با مخارج دولت و نرخ تورم رابطه مثبت و معناداری دارد. در ضمن، درآمدهای نفتی بیشترین، و نرخ رشد اقتصادی کمترین اثر را بر کسری بودجه عمومی کشور می گذارند.
خلاصه ماشینی:
استقراض از منابع بانک مرکزی نیز یکی از راههای تامین کسری بودجه دولت است که البته به دلیل افزایش بدهی دولت به سیستم بانکی موجب افزایش پایه پولی میشود و عوارض آن افزایش نقدینگی و تورم در جامعه خواهد بود و نوعی مالیات تورمی را به دنبال دارد (Guy & Kouadio, 2018).
روش پژوهش با توجه به مبانی نظری و پیشینه پژوهش، مدل تجربی زیر برای بررسی عوامل موثر بر کسری بودجه ایران ارائه میشود: متغیرهای مدل بالا به شرح زیر است: BD کسری بودجه (میلیارد ریال)، TRO درآمدهای نفتی (میلیارد ریال)، TRT درآمدهای مالیاتی (میلیارد ریال)، INF نرخ تورم (درصد)، GY نرخ رشد اقتصادی (درصد)، و CG مخارج دولت (میلیارد ریال).
بنابراین، فرضیه این پژوهش که در اقتصاد ایران، درآمدهای مالیاتی، درآمدهای نفتی، و رشد اقتصادی رابطه منفی و مخارج دولت و نرخ تورم رابطه مثبت با کسری بودجه عمومی کشور دارند، مورد تایید قرار میگیرد و با مبانی نظری و پژوهشهای تجربی مانند کمیجانی و ورهرامی (1391)، امامی میبدی و دایی کریمزاده (1392)، یحییآبادی و همکاران (1392)، مسعودی (1394)، دهقانی و همکاران (1396)، و منجذب و همکاران (2014) مطابقت دارد.
در پایان، میتوان به سایر عوامل مهم دیگر در کسری بودجه ایران مانند تحریمهای اقتصادی که منجر به تشدید افزایش قیمت مواد اولیه وارداتی، کاهش درآمدهای ارزی ناشی از صادرات نفت، و انواع موانع رشد تولید داخلی میشوند، اشاره کرد که به علت عدم دسترسی به آمار مورد نیاز، انجام آن در این پژوهش میسر نبوده و بررسی آن در پژوهشهای آتی پیشنهاد میشود.