چکیده:
محمدرضا ابن رجبعلی، متخلص به منصور از طبیبان و شاعران خوشذوق نیمه دوم قرن دوازدهم و اواسط
قرن سیزدم است. وی از اهالی روستای قه اصفهان بود و مدتی در خدمت ابراهیم خان قاجار - حاکم
کرمان- به طبابت و شاعری اشتغال داشت. در اواخر عمر به علت کهولت و سعایت برخی حاسدان از
ابراهیم خان تقاضای ترک خدمت میکند و در اصفهان به طبابت و معالجه می پردازد. وی در سرودن
قصیده، غزل، مثنوی، رباعی و هچنین علم عروض و طب مهارت داشت و دیوانی دو هزار بیتی در مدح
فتحعلیشاه و ابراهیمخان قاجار نگاشته بود که هزار بیت از قصاید همین دیوان را که در مدح ابراهیم خان
بود، انتخاب و با عنوان ابراهیم آباد نامگذاری میکند. با بررسیهای انجام گرفته در فهرست نسخ خطی،
تنها یک نسخه از دیوان وی در کتابخانه مجلس شورای اسلامی یافت شد که در آن قرین های مبتنی بر
تاریخ کتابت نسخه وجود ندارد. این مقاله میکوشد با روش کتابخانهای و با استفاده از تذکرههای موجود،
ضمن معرفی شاعر به بررسی نسخه حاضر، مضامین و ویژگیهای شعری وی بپردازد . پس از بررسی و
خوانش نسخه به این نتیجه رسیدیم که وی از شاعران متوسط دورة قاجار است؛ زبانش ساده و روان و در
شعرش، تلمیح به آیات قرآن، تعریض به صوفی و مفتی، اصطلاحات پزشکی و منطقی دیده میشود و به
شاعرانی از جمله: خاقانی، حافظ، کمالالدین اصفهانی، جمالدین اصفهانی و بهویژه انوری نظر داشته و به
استقبال از برخی از اشعار آنها پرداخته است.
خلاصه ماشینی:
٥. اقتباس های منصور شاعر در ابیاتی به مطالعات گستردٔە شعری خود اشاره می کند و برای مدح ابراهیم خان سه بیت از انوری را تضمین می کند؛ اما ذکری از صاحب این ابیات به میان نمی آورد.
برخی از ابیات دشوار با توجه به بررسی های انجام شده به نظر می رسد سرودن این ابیات ، حاصل تقلید و مطالعه در آثار شاعرانی چون انوری و خاقانی و نیز نشان دادن توانایی و قدرت خود در شاعری اسـت کـه جـز تفنن و تکلف چیزی در آن دیده نمی شود.
شایان ذکر است که در تذکرٔە شاعران کرمان ، چند رباعی ، قصیده، مثنوی و غزل از منصور یافـت شد (که هیچکدام از این ابیات در نسخۀ حاضر وجود نـدارد) کـه بسـیار لطیـف و دلنـواز (بـه ویـژه در غزلیات ) و نشان دهندٔە توانایی و قدرت وی در شـاعری اسـت ؛ بـه همـین دلیـل بـرای آشـنایی بـا نمونه های دیگری از اشعار شاعر و نشان دادن هنرمندی وی به ذکر و بررسی این ابیات می پردازیم .
محتوای اصلی این ابیات ، توصیف توانایی نادرشاه افشار و وارونه شـدن بخـت اوسـت ؛ در ادامـه نمایان شدن فرقدان بر آسمان و لاله و گل ها در باغ و دشت را به عنوان مقدمـه ای بـرای مـدح فتحعلی شاه قرار می دهد؛ در این اشعار هر چند شاعر با تکرار مصوت بلند «آ» در ابیات نخسـت ، استفاده از مختصات سبک خراسانی چون : آوردن اندر، چو، باء تأکید، یکایـک ، دو حـرف اضـافه برای یک متمم و یکی نکره ، انتخاب قافیه های مناسب ، تتابع اضافات ، و بـه کـاربردن واژگـانی چون : آتش نبرد، گرد برآوردن ، کینه ور، مرد گردنفراز و جهان پادشاه کوشیده اسـت ویژگـی هـا و حال و هوای کلام فردوسی و سبک خراسانی را به کار برد و جلوه و لحنی حماسی به آن دهـد؛ اما انتخاب نابه جای واژگانی چون : پادشاهان صوفی نهاد، صافی دل و مردان آگه که با روح حماسه سازگاری ندارد از لحن و بار حماسی کلام وی کاسته است .