چکیده:
گرانیگاه نظریه ی جان رالز درباره عدالت، نحوه ی گزینش دو اصل عدالت بهگونهای است که طرفهای گفتگو، میزان بروز خطا در انتخابهای خود را به حداقل ممکن کاهش دهند. رالز بر پایه ی اصول نظری در انتخاب عقلانی بر مدار تقدم حق بر خیر، اصول برنامه ی عقلانی برای انتخاب خیر، به ویژه عقلانیت سنجشگرانه و نیز گزینش قراردادگرایی که برخلاف رویکردهای غایتگرا و شهودگرا انتخابها را در قلمرو حق محدود می کند میکوشد راه انتخاب عقلانی را هموار سازد. بدین سان، اشخاص عاقل، آزاد و برابر از رهگذر گفتگوی متاملانه با خود و با هم ترازان خود، حول محور عدالت به گزینش عقلانی میپردازند. در پژوهش حاضر، روش تحلیل مفهومی و ارزیابی انتقادی بر پایه ی فلسفه ی تحلیلی بهکار گرفته شده است. بحث اساسی در این مقاله آن است که عقلانیت سنجشگرانهی رالز چگونه و از چه راهی به توافق میان شهروندان میانجامد. یافتههای این پژوهش، پساز سنجش ظرفیتهای اصول یادشده و خاصه عقلانیت سنجشگرانه در عرصه ی رسیدن به انتخاب، دستیابی شهروندان به توافق از رهگذر گفتگو در جهت حل و فصل مسائل کلان اجتماعی و سیاسی است. نظریه ی منطقی و بهسامان رالز در این زمینه، به مثابه پشتوانه ی ستبر فلسفی، ظرفیتها و امکانات انجام گفتگوی موثر و سرانجام نیل به توافقهای بنیادین جمعی را درحد امکان افزایش میدهد.
خلاصه ماشینی:
بنیانهـای نظـری ارائه شـده از سـوی رالـز، شـامل برنامـه ی عقلانـی بـرای گزینـش مفهـوم خیـر و چگونگـی انتخـاب بهتریـن گزینـه از میـان برنامه هـای گوناگـون از رهگـذر انتخـاب عقلانـی اسـت و بـر پایـه ی اصـول عقلانیـت سـنجش گرانه صـورت میگیرد.
سـه رکـن برنامـه ی عقلانـی بـرای انتخـاب خیـر، عقلانیـت سـنجش گرانه و وحـدت خـود- کـه در ذیل هرکـدام، اصول چندگانـه ای قرار دارد- کوششـی 1 good 2 Right 3 Original Position 4 Veil of Ignorance 5 Two Principles of Justice ٦ دو اصـل عدالـت جـان رالـز بدیـن قـرار اسـت : اصـل اول: «هـر شـخص بایسـتی نسـبت بـه گسـتردهترین نظـام کامـل آزادیهـای اساسـی برابـر، حـق مسـاوی داشـته باشـد کـه بـا یـک نظـام مشـابه آزادی بـرای همـگان سـازگار باشـد» (١٩٨٦:٢٥٠ Rawls).
بـر این اسـاس، برنامـه ی زندگـی یـک شـخص آنـگاه عقلانـی اسـت کـه در گام نخسـت ، ۱) از میان برنامه هایـی برگزیـده شـده باشـد کـه بـا اصـول انتخـاب عقلانـی سـازگار اسـت ؛ ۲) از میـان برنامه هایـی کـه واجـد ایـن شـرطاند، برنامـه ی برگزیـده همـان باشـد کـه آن را بـا عقلانیـت سـنجش گرانه بـر اسـاس آگاهـی از واقعیت هـا و پـس از ارزیابی دقیـق پیامدهـا برمیگزیند.
در برابـر ایـن پرسـش که آیـا خیر مـا در انجام دادن فـلان کار هسـت یـا نـه پاسـخ آن اسـت کـه به میـزان انطبـاق آن کار بـا برنامـه ای که بر مـدار عقلانیـت سـنجش گرانه انتخـاب میکنیـم بسـتگی دارد (٤٢١ :١٩٨٦ Rawls).
او در پرتـو اصـول انتخـاب عقلانـی بـر پایـه ی تقـدم حـق بـر خیـر و عقلانیـت سـنجش گرانه ، ایـن امـکان را بـرای اشـخاص عاقـل ، آزاد و برابـر پدیـد مـیآورد تا از رهگـذر گفتگـو بـا خـود و بـا هم اندیشـان خـود، از میـان برنامه هـای گوناگـون، دسـت بـه انتخـاب بهتریـن برنامـه بزننـد.