چکیده:
تحلیل محتوای کیفی از جمله روشهایی است که قابلیت استنتاج مباحث جدید از قرآن را فراهم میکند. در این مقاله سوره نمل با روش تحلیل مضمون که یکی از شیوههای تحلیل محتوای کیفی است، بررسی و تبیین گردید. در این تحلیل آیاتی که از انسجام مفهومی و معنای خاصی برخوردار بودند، بهوسیله نرمافزار MAXQDA در شبکه مضامین تجزیه و تحلیل گردید. هدف از این اقدام، دستیابی به دلالتهای اجتماعی سیاسی سوره مبارکه نمل است. در نهایت با بهدست آوردن چهل مضمون پایه از آیات مورد نظر، دوازده مضمون سازماندهنده ساخته شد که عبارتاند از: سرکشی دشمن قدرتمند، نزاع دائمی حق و باطل، توطئه و تهدید دائمی دشمن، نیازمندی جبهه حق به قدرت، شناخت نقاط قوت و ضعف، بسیج تمام منابع قدرت، شایستگی رهبر، ضرورت مانور قدرت، یقین به عنایت خدا نسبت به جبهه حق، یقین به نابودی ظلم و باطل، علم و دانش بهمثابه قدرت، توجه به آثار جانبی قدرت. در گام بعدی مضامین مذکور به سه مضمون فراگیر «ضرورت کسب قدرت برای گسترش حق»، «دانش استفاده از قدرت برای گسترش حق» و «شناخت شؤونات حق و قدرت» تبدیل گردید. در پایان این نتیجه محقق گردید که مضمون نهایی سوره نمل عبارت است از «ضرورت کسب قدرت علمی و اجتماعی برای گسترش حقایق دینی در جامعه بشری».
خلاصه ماشینی:
در نهايت با به دست آوردن چهل مضمون پايه از آيات مورد نظر، دوازده مضمون سازمان دهنده ساخته شد که عبارت اند از: سرکشي دشمن قدرتمند، نزاع دائمي حق و باطل ، توطئه و تهديد دائمي دشمن ، نيازمندي جبهه حق به قدرت ، شناخت نقاط قوت و ضعف ، بسيج تمام منابع قدرت ، شايستگي رهبر، ضرورت مانور قدرت ، يقين به عنايت خدا نسبت به جبهه حق ، يقين به نابودي ظلم و باطل ، علم و دانش به مثابه قدرت ، توجه به آثار جانبي قدرت .
در پايان اين نتيجه محقق گرديد که مضمون نهايي سوره نمل عبارت است از «ضرورت کسب قدرت علمي و اجتماعي براي گسترش حقايق ديني در جامعه بشري».
د) نيازمندي جبهه حق به قدرت : از مضمون آيات سوره نمل چنين استفاده ميشود که جبهه حق براي حفظ و گسترش نيازمند کسب قدرت است ، در غير اين صورت بايد در انتظار شبيخون قدرت هاي باطل باشد.
٢. دانش استفاده از قدرت براي گسترش حق در تحليل مضمون فراگير اول اين نتيجه به دست آمد که کسب قدرت براي جبهه حق ضروري است .
در اين سوره خداوند به حضرت سليمان اشاره ميکند که وي به مهم ترين توانمندي جبهه حق ، يعني اتکا به خداوند متعال علم دارد و در دعوت از ملکه سبأ، با اقتدار اصول بنيادي خود را مطرح مي کند: «إَّنهُ منْ سُلَيمَانَ وَإَّنهُ بسم اللَّه الرَّحمَن الرَّحيم » (نمل : ٣٠) (طباطبايي، ١٣٦٦، ج ١٥: ص ٥٠٩).
سه مضمون فراگير که بدنه اصلي مقاله را تشکيل داده ، عبارت اند از: الف ) ضرورت کسب قدرت براي گسترش حق : خداوند متعال در سوره نمل به انکار معجزات متعدد انبيا توسط جبهه باطل اشاره ميکند.