چکیده:
چگونگی کنشگری انسان در کنار قانون های فراگیر تاریخی از جمله موضوعاتی است
که ذهن نظریه پردازان تاریخ را به خود مشغول داشته است. با توجه به مکتب های گوناگون کلامی و
مذهب های مختلف فقهی در جهان اسلام، این موضوع شایسته بررسی است که مورّخ ان مسلمان
باورمند به سنّت های الهی که اغلب به یکی از این مکتب ها و مذهب ها گرایش و یا انتساب دارند
دیدگاه خود دربارة مسئله جبر و اختیار را چگونه با تحلیل و تبیین رویدادهای تاریخی پیوند زده و
کارگردانی خداوند در تاریخ را چگونه با بازیگری انسان همراه ساخته اند . این نوشتار م ی کوشد
دیدگاه ابوالعباس تقی الدین مقریزی ( 845 ق.) مورخ پرآوازة شافعی مذهب و اشعری مسلک عصر
ممالیک را در این زمینه با روشی وصفی تحلیلی و از طریق استخراج داده ها ی مرتبط در آثار ش و
سنجش آنها با رویکرد کلامی وی مورد بررسی قرار دهد. یافته های این پژوهش حکایتگر آن است
که مقریزی، به رغم تمایلات جبرگرایانه و اعتقاد به نظریه کسب اشعری در تاریخ نگاری خود به
متون دینی متمایل به اختیار و آزادی انسان و نقش فعال او در رویدادهای تاریخی استناد نموده است .
و مهمتر آنکه در تاری خنگاری با روشی تاریخی و نه کلامی به حوادث پرداخته است.
خلاصه ماشینی:
تقابل یا تطابق دیدگاه کلامی بر اندیشه تاریخی ؟ بررسی موردی دیدگاه تقی الدین علی مقریزی 1 محسن الویری 2 زهرا روح الهی امیری چگونگی کنشگری انسان در کنار قانون های فراگیر تاریخی از جمله موضوعاتی اسـت که ذهن نظریه پردازان تاریخ را به خود مشغول داشته است .
یافته های این پژوهش حکایتگر آن اسـت که مقریزی ، به رغم تمایلات جبرگرایانه و اعتقاد به نظریه کسـب اشـعری در تـاریخ نگـاری خـود بـه متون دینی متمایل به اختیار و آزادی انسان و نقش فعال او در رویدادهای تاریخی استناد نموده اسـت .
این مقاله به علل تغییرات جوامع و نزول عذاب از جانب خداونـد و چرایـی حوادث پیش آمده از دیدگاه مقریزی پرداختـه و نشـان داده اسـت کـه مقریـزی بـا اعتقـاد بـه سنت های الهی به وجود قانون در رخداد حوادث عالم معتقد است .
حال باید دید مقریزی به عنوان یـک مـورخ که صاحب گرایش اشعری است چگونه تاریخ نوشته است و رویکرد کلامی اش چه تأثیری در تبیین و تحلیل های تاریخی او داشته است ؟ سؤالات دقیق تر آن است که با توجه به نگرش کلامی مقریزی ، او در تحولات تـاریخ چـه جایگاهی برای خداوند قائل است ؟ و دیگر اینکه از نظر او انسان چه نقشـی در رونـد حـوادث عالم دارد؟ مهمتر آنکه چگونه این نظرات با دیدگاه کلامی او قابل جمع است ؟ برای رسیدن بـه پاسخ این سؤالات رجوع به آثار تاریخی و توجه به رویکردهای او در تاریخ ضروری است .
این مقاله کوشیده است درخلال این پژوهش با رویکردی متن پژوهانه بـه ایـن سـؤال پاسـخ گوید که تأثیر اندیشه های کلامی مقریزی بر تاریخ نگاری او چه بوده و او در تقابـل بـین نقـش انسان و خداوند چگونه به داوری نشسته است .