چکیده:
این تحقیق مساله پیوند معرفتی «تکلیف در حد وسع» و «جبر و اختیار» و ابعاد آن در میراث علمی تفسیر و کلام را با رهیافت تاریخی-تطبیقی و با روش تحلیلی-انتقادی بررسی میکند. از آنجا که بحث از این پیوند، در منابع تفسیری کلامگرا به میان آمده است، این تحلیل برپایه دیدگاه ده مفسر موثر انجام میشود. تحلیل تاریخی –تطبیقی مفسران برپایه مبانی کلامی در جبر و اختیار به تفسیر آیات پنجگانه وسع میپردازد. معتزله این آیات را دال بر نفی جبر و اثبات تفویض میدانند. اشاعره متقدم به مفهومسازی جدید از وسع میپردازند تا آیات را با دیدگاه جبرگرایانه سازگار کنند. اشاعره متاخر به نظریههای جبرگرایی معتدل روی میآورند. مفسران شیعه این آیات را دال بر نفی جبر و تفویض میدانند. رهاورد این پژوهش دستیابی به تمایز سه گونه پیوند تصوری، تصدیقی و تاویلی است. با این تمایز میتوان چالشهای تاریخی کلام بنیان در تفسیر آیات وسع را بین دو مساله تکلیف درحد وسع و جبر و اختیار تبیین کرد.
خلاصه ماشینی:
پیوند مسئله تفسیری تکلیف در حد وسع و مسئله کلامی جبر و اختیار فهیمه ساجدیمهر 1 / احد فرامرز قراملکی 2 / کاظم قاضیزاده 3 ** چکیده این تحقیق مسأله پیوند معرفتی «تکلیف در حد وسع» و «جبر و اختیار» و ابعاد آن در میراث علمی تفسیر و کلام را با رهیافت تاریخی ـ تطبیقی و با روش تحلیلی ـ انتقادی بررسی میکند.
یکی از مفسران که پیوند تصدیقی تکلیف در حد وسع و مسئله جبر و اختیار را برمبنایی غیر از معتزله، شیعه و اشاعره تحلیل میکند ابومنصور سمرقندی (248 / 250 ـ 333 ق) رهبر فرقه کلامی ماتریدیه است.
از این طریق پیوند تصدیقی بین قول به اختیار و تکلیف در حد وسع، آنگونه که معتزله بر آن تأکید داشتند، فرو میریزد اما تعارض بین آیات وسع و نظریه نفی قدرت بندگان به میان میآید.
(کورنر، 1955: 257) تمایز دیدگاه ابنعربی با پیشینیان در این است که وی در واقع بین دیدگاههای جبرگرا و اختیار باور با آیات وسع پیوندی ایجاد نمیکند؛ بلکه تکلیف در حد وسع را بهلحاظ تصدیقی بر اصل تمکن بنا مینهد.
تحلیل دیدگاهها بررسی دیدگاههایی که از پیوند مسئله تکلیف در حد وسع و مسئله کلامی جبر و اختیار بحث میکنند، نشان میدهد که توجه به این پیوند بر تفسیر مفسران از آیات وسع از چند جهت تأثیر نهاده است: یک.
نتیجه بین آیات تکلیف در حد وسع و مسئله جبر و اختیار پیوندی وجود دارد که سبب تعامل دو دانش تفسیر و کلام شده است.