چکیده:
خدای سبحان در قرآن کریم، رسالت پیامبر اکرم(ص) را تلاوت آیات، تعلیم کتاب و حکمت، و تزکیه نفوس معرفی میکند. جامع همه این رسالتها، رسالت دعوت به سوی خداست. قرآن کریم با بیان این رسالت جامع، روشهای آن، یعنی حکمت، موعظه حسنه و جدال احسن را بیان کرده است. خدای سبحان شیوههای گوناگون دعوت را به رسول خدا(ص) آموخته و خود نیز در تبیین و تفهیم معارف قرآنی، آنها را به کار گرفته است.
در این پژوهش، با اذعان به وجود استدلال عقلی به لحاظ صورت و ماده در قرآن، به بررسی برخی از الگوهای صوری استدلال در قرآن، یعنی الگوی قیاسی میپردازیم. بررسی تمام صورتهای استدلال، مانند صورت مصرّح و مضمر، صورت بسیط و مرکب، صورت قیاس، استقراء و تمثیل و بررسی تفصیلی تمام صورتهای قیاسی، یعنی اقترانی حملی و شرطی و استثنایی اتصالی و انفصالی، و همچنین بررسی روش برهان، خطابه و جدل در قرآن، نیازمند پژوهشهای متعدد و مستقل است و در این تحقیق مختصر نمیگنجد. به همین دلیل در این پژوهش، بهاختصار به بررسی برخی از صورتهای استدلال، یعنی صورت قیاسی میپردازیم و سایر مباحث را به پژوهشهای دیگر واگذار میکنیم
خلاصه ماشینی:
صورت شکل دوم در استدلال های قرآن مقصود از شکل دوم ، صورتی از استدلال است که در آن ، حد وسط در مقـدمات نسبت به دو جزء نتیجه ، محمول باشد (فـارابی، ١٤٠٨ق ، ج ١: ١٢٧؛ بهمنیـار، ١٣٧٥: ١١٣؛ فخر رازی، ١٣٧٣ق ، ج ١: ١٦٤؛ علامه حلی، ١٤١٢ق : ٣٣٦؛ قطب رازی، بیتا: ٢٤٨).
(311 صورت شکل سوم در استدلال های قرآن شکل سوم را به صورتی از استدلال تعریف میکنند که در آن ، حد وسـط در هـر دو مقدمه ، موضوع قرار گرفته است و جایگاه اصغر در صغری و نتیجـه متفـاوت است ؛ گرچه جایگاه اکبر در کبری و نتیجـه یکسـان اسـت (فـارابی، ١٤٠٨ق ، ج ١: ١٢٧؛ فخر رازی، ١٣٧٣ق ، ج ١: ١٦٤؛ بهمنیار، ١٣٧٥: ١١٣؛ قطـب شـیرازی، ١٣٦٩: ٤١٦؛ قطب رازی، بیتا: ٢٤٨)؛ به همین دلیل ، این فرمول را نه در رتبه اول بـداهت و نـه در رتبه چهارم و نه در رتبه دوم ، بلکه در رتبه سوم بداهت میدانند که در مقایسه با شکل های اول و دوم ابهام بیشتری دارد.
برای نمونه میتوان به این آیات اشاره کرد: در آیه ١١ سوره فتح ، اراده خداوند درباره انسان ها، منحصـر در اراده ضـرر و اراده نفع شده است که در هر دو صورت ، حکمی مشترک وجـود دارد و آن ایـن است که هیچ کس مالکیت و قدرتی در برابر آن اراده خداوند ندارد؛ پس در برابر اراده خدا هیچ کس مالک هیچ چیز نیست .