چکیده:
سرود مدرسه با مطلع ما همه کودکان ایرانیم از اشعار کودکانهی معاصر است که محمدتقی بهار در بیست و یک بیت سروده و به نظر میرسد نخستین شعر معاصر باشد که به اصول هویت ملی به زبان ساده پرداخته است. بهار اشعار دیگری دارد که مخاطب آن کودک و نوجوان است و نموداری از نگرش بهار را به مخاطب کودک نشان میدهد. این پژوهش بر آن است که با روش توصیفی تحلیلی نقشهای ششگانهی زبانی یاکوبسن را در «سرود مدرسه» و ویژگی شاعرانگی زبان نویسنده را معیار قرار دهد و دلایل تاثیرگذاری این شعر را افزون بر دلالتهای اخلاقی تعلیمی در پیوند با نظریهی «ارتباط کلامی» یاکوبسن بیان کند. در این نظریه، شش کارکرد ترغیبی، عاطفی، همدلی، ادبی، فرا زبانی و ارجاعی مطرح است که در ابیات شعر منتخب، کارکردهای ترغیبی و همدلی به فراخور موضوع و مخاطب باهم آمیختگی یافتهاند. محوریت کارکردهای اخلاقی و مولفههای تعلیمی مهمترین انگیزه در دو کارکرد ترغیبی و ارجاعی است. در نهایت در کودکانهگویی بهار، سطوح سهگانهی شعری هر یک متناسب با نوع مخاطب توانسته است با حفظ تناسب موضوع، از نقشهای زبانی بهره گیرد و از میان سه سطح زبانی، ادبی و فکری، سطح فکری بیش از همه، کارکردهای زبانی را در خود گنجانیده است.
خلاصه ماشینی:
این مقالـه در پی پاسخ به این پرسش است که آیا میتوان با بهره گیری از نظریـه ی «ارتبـاط کلامـی » روش هـای تأثیرگـذاری ایـن شـعر بـر مخاطـب ، در سـه محـور سـاختار، درون مایـه (مؤلفه های هویت ملی) و مخاطب بررسی کرد؟ ساختار را میتوان به دو سطح زبانی و ادبی و جنبه های فرمی شعر منوط دانست و درون مایه در سطح فکری متجلی می شـود.
«یاکوبسن شش عنصر تشکیل دهنده ی فرایند ارتباط شامل گوینـده ، مخاطـب ، مجـرای ارتباطی ، رمز، پیام و موضوع را تعیین کننده ی نقش های زبان می داند» (گیرو، ١٣٨٠: ٢١) و این نقوش شش گانه ی زبانی براساس نوع جهت گیری شامل انـواع ترغیبـی ، عـاطفی ، همدلی ، ادبی ، فرازبانی و ارجاعی است (شمیسا، ١٣٨٩: ٥٧).
«ویژگیهای «شهریاری» در شاهنامه ی فردوسی به قرار زیر است : ١- خداپرستی ٢- دین (وجدان )پرور ٣- مردم نوازی بیآزار ٤- خردمند گنج بخش آزادیبخشی ٥- خوش اخلاقی حق جو و حق پو عدم ستمگری ٦- نیکوکار دادگر چشم نداشتن به اندوخته ی مردم ٧- دارای گذشت و بردباری ٨- همنشین نیکان و خردمندان و سپردن کار به آنان ٩- بیاعتنا به بدگویان و تأمل در کیفر دادن بدکار (فخراسلام ، ١٣٨٦: ٨١) «به اعتقاد یاکوبسن شیوه ی انتخاب و کنار هم قراردادن واژه ها، تـأثیری در سـاختار معنایی جمله ندارد، بلکه این تأثیر مستقیما در ساخت پیام اعمال میشود و جهت گیری را به سوی خود پیام سوق میدهد» (صفوی ، ١٣٨: ٣٩).