چکیده:
در بین نقوش برجای مانده مربوط به دوران تاریخی میانرودان و ایران، از هزاره سوم قبلازمیلاد تا اواسط هزاره نخست قبلازمیلاد، نقشی از یک شئ خاص در دست خدایان، شاهان و اشرافزادگان دیده میشود که گاهی نمای ظاهری آن بسیار شبیه به یک ساغر و گاهی نیز شبیه گل لوتوس است. تاکنون درباره ماهیت و کاربری دقیق شئ مذکور اظهارنظر روشنی از سوی پژوهشگران ارائه نشده است. اخیرا در کاوش گورستان مانایی ملامچه و نیز در گور عصر آهنی کانیکوتر در محدوده زیویه مجموعا هفت عدد ساغر سفالی یافت شده که دارای بدنه باریک و دهانهایی گشاد هستند که در برخی موارد ساده و در برخی موارد منقوشاند و ظاهری شبیه به گل لوتوس دارند. در کاوشهای تپه حسنلو نیز یک ساغر لعابدار با ویژگیهای مشابه نمونههای ملامچه و کانیکوتر بهدست آمده است. با توجه به مفهوم نمادین گل لوتوس در فرهنگهای باستانی و نیز فرم و تزیین آنها، بهنظر میرسد که ساغرهای مورد بحث کاربری ویژهای داشتهاند. علاوهبر این بهنظر میرسد که نمونههای ملامچه و کانیکوتر از لحاظ شکل و کاربری احتمالی، با برخی از نمونههای نقوش مورد بحث در این نوشتار قابل مقایسه است. احتمالا این نوع ساغر چه در نقوش روی اشیاء باستانی مختلف و چه در این مکانها یا نقاط دیگر، جزو ظروف معمولی با کاربری عمومی نبوده؛ بلکه به نظر میرسد که توسط اشخاص بلندمرتبه در مراسمها و ضیافتهای ویژه و شاید هم برای نوشیدن مایعات خاص استفاده میشده است. گور کانیکوتر غنی است و بافت گورهای حاوی ساغرهای ملامچه بهلحاظ گورآوندها غنیتر از سایر گورها بوده و بهنظر میرسد که استفادهکنندگان از این ساغرها از موقعیت برتری نسبت به سایرین برخوردار بودهاند. ساغر حسنلو نیز به همراه ظروف لعابدار محلی و مشابه نمونههای شاخص محلی و بینالنهرینی و در اتاقی ویژه بهدست آمد. در نقوش برجای مانده نیز استفادهکنندگان از ساغرها، دارای موقعیت برتر اجتماعی نسبت به دیگران هستند. در این مقاله علاوهبر مقایسه شکل ظاهری ساغرهای بهدست آمده از ملامچه با نقوش برجای مانده از دورههای پیشین، آزمایش کروماتوگرافی نیز بر روی ساغرها انجام شد که متاسفانه، هیچگونه داده آزمایشگاهی مبنیبر کاربرد آن بهدست نیامد.
خلاصه ماشینی:
چکیده در بین نقوش برجای مانده مربوط به دوران تاریخی میانرودان و ایران، از هزارۀ سوم قبلازمیلاد تا اواسط هزارۀ نخست قبلازمیلاد، نقشی از یک شئ خاص در دست خدایان، شاهان و اشرافزادگان دیده میشود که گاهی نمای ظاهری آن بسیار شبیه به یک ساغر و گاهی نیز شبیه گل لوتوس است.
, 2017: 205)؛ اشیاء و از آنجمله، پنج ساغر سفالی بهدست آمد، که بهنظر میرسد شباهتهایی را با برخی از نقوش برجایمانده از دوران باستان و بهویژه هزارۀ اول قبلازمیلاد نشان میدهد و این پرسش مطرح میشود که آیا این ساغرهای سفالی میتواند همان تصاویری باشند که در نقوش گذشته دیده میشوند؟ تشابه بین مواد فرهنگی گورستان ملامچه با میانرودان و ایران تنها به ساغرها محدود نمیشود.
از گور کانیکوتر در محدودۀ ماناییها (بین محوطههای باستانی زیویه و کرفتو) نیز اشیاء مختلفی بهدست آمده که در میان آنها دو عدد ساغر مشابه نمونههای ملامچه دیده میشود.
در این نوشتار با تمرکز بر روی ساغرهای بهدست آمده از فعالیتهای میدانی سه مکان عصر آهنی در شمالغرب ایران که دارای شباهت ظاهری با تعدادی از نقوش دورۀ باستان هستند، این فرضیه مطرح شده است که نقوش ساغرمانند موجود در دست افراد بلندمرتبه میتواند همین ساغرهای سفالی ساده، منقوش یا لعابداری باشد که متعلق به افراد بلندمرتبه است.
روش پژوهش: در این مقاله، ساغرهای سفالین بهدست آمده از برخی مکانهای باستانی واقع در شمالغرب ایران با نقوش مشابه برجای مانده از ایران و بینالنهرین متعلق به بازۀ زمانی هزارۀ سوم قبلازمیلاد تا دوران هخامنشی، از لحاظ فرم و تزئین مقایسه شده است.
Iraq excavations of the Oriental Institute, 1932/33: third preliminary report of the Iraq expedition.