چکیده:
اوجان، یکی از شهرهای معرف دوره اسلامی در منطقه آذربایجان با مساحت حدود 90 هکتار در فاصله پنج کیلومتری شهر کنونی بستانآباد واقع است. ساختار اولیه این شهر متعلق به سدههای4 تا 6 ه.ق. و مصادف با دوره حکومت سلجوقیان در ایران بوده و گسترش اولیه این شهر در سدههای7 و 8 ه.ق. و اوج شکوفایی آن متعلق به اواسط دوره ایلخانی به بعد تا دوره صفوی بوده است. نابودی و انحطاط کامل این شهر در دوره قاجار روی داده است. در این مقاله با استفاده از رویکرد توصیفی-تحلیلی و روش تحقیق تاریخی و با تکیه برمنظر باستان-زیستبومشناسی به مطالعه مولفههای موثر در شکلگیری شهر اسلامی اوجان و بهدنبال آن پیبردن به عملکرد شهر و علت تشکیل آن و در نهایت به علل فروپاشی این شهر پرداخته شده است. پژوهش مورد نظرکه برپایه مطالعات کتابخانهای و میدانی انجام شده است، مشخص میسازد، ساختمان شهر بهواسطه موقعیت بین راهی آن به وجود آمده است و از این گذر عملکرد شهر نیز مشخص میشود. این شهر درمسیر شبکههای اصلی ارتباطی با سایر شهرهای عمده از جمله تبریز و زنجان ساخته شده و با توجه به موقعیت جغرافیایی از منابع طبیعی خوبی برخوردار بوده است و تا اواخر دوره صفوی پر رونق بود، اما با شروع دوره قاجار از اهمیت این شهر کاسته و درنهایت متروک شد. این مطالعه تاریخ سیاسی و اجتماعی شهر اوجان، آثار برجای مانده از شهر، شامل آثار: معماری، شهر سازی، آثار فرهنگی بهجامانده بخشهای مختلف شهر شامل قبرستان، کهندژ آشکار میسازد.
خلاصه ماشینی:
شکلگیری، توسعه و فروپاشی شهر دوران اسلامی اوجان براساس مطالعۀ تطبیقی متون و کاوش باستانشناسی || رحیم ولایتی، حمید کرمیپور، فرزانه سعادتیراد || 114-95 I.
این شهر درمسیر شبکههای اصلی ارتباطی با سایر شهرهای عمده از جمله تبریز و زنجان ساخته شده و با توجه به موقعیت جغرافیایی از منابع طبیعی خوبی برخوردار بوده است و تا اواخر دورۀ صفوی پر رونق بود، اما با شروع دورۀ قاجار از اهمیت این شهر کاسته و درنهایت متروک شد.
بسترهای جغرافیایی و تاریخی تشکیل، رونق و فروپاشی شهر اسلامی اوجان آذربایجان ازجمله مناطق مهم در مطالعات باستانشناسی ایران است.
بررسی شهر تاریخی اوجان در مرحلۀ تشکیل، رونق و فروپاشی براساس متون بنابر گفتۀ منابع تاریخی این شهر قبل از دورۀ ایلخانی بهخصوص در دورۀ سلجوقیان هم وجود داشته است.
شهر تاریخی و باستانی اوجان ازجمله شهرهای مهم دورۀ ایلخانی (اقامتگاه تابستانی خاندان شاهی ایلخانی) در جنوب شهر امروزی بستانآباد آذربایجانشرقی است که در دورۀ غازانخان ایلخانی بازسازی شده و مورد استفاده قرار گرفته است.
بنابراین باتوجه به اهمیت شهرسازی درطول دوران ایلخانی، در این گزارش سعی شده است تا براساس ارائۀ مستندات باستانشناسی و تاریخی به چگونگی تأسیس و شکلگیری این شهر پرداخته و تأثیر نهاد سیاسی و قدرت بر اوضاع اجتماعی و فرهنگی ایران در دورۀ ایلخانی با محوریت شهر اوجان مورد تحلیل و بررسی قرار گیرد.
2. قبرستانهای ایلخانی غرب و شرق محوطه برروی محوطۀ شهر تاریخی اوجان سه قبرستان بزرگ در جنوبغربی، غرب و شمال آن مورد شناسایی قرار گرفته است به تصویر صفحه مراجعه شود.