چکیده:
کاشی زرینفام جدای از جنبه زیبایی و چشمنوازی بهعلت دیگری درخور توجه است و آن، تزئین حاشیه این کاشیها با اشعاری از شاعران بلندآوازه است که جنبه زیبایی این کاشیها را دوچندان کرده است. توجه به این کتیبهها میتواند در برخی موارد راهگشای مصححان متون ادبی و رباعیپژوهان باشد، چراکه بعضا صورت ضبطشده در کاشیها با نسخ ادبی متفاوت است؛ تفاوتی که در اکثر موارد در چندین کاشی که احتمالا هرکدام در کارگاهی متفاوت تولید شدهاند، به یکصورت واحد دیده شده است و میتواند گویای رواج آن صورت ضبط در دوران تولید کاشیها باشد. ازطرفی در مواردی بهعلت درج تاریخ ساخت روی کاشی میتوان انتساب بعضی از اشعار به شاعری خاص را بهواسطه تقدم زمانی این کاشیها بر سال تولد شاعر یادشده رد کرد. لازم به ذکر است که در برخی موارد نیز تفاوتهایی دیده میشود که ناشی از اشتباه کاتب بوده که ایجاب میکند با رعایت احتیاط به استفاده از این کاشیها اقدام شود، چراکه نویسندگان این کاشیها نیز عاری از خطا نبودهاند. اصلیترین پرسش این پژوهش اینگونه است: آیا میتوان کتیبه کاشیهای زرینفام را بهعنوان یک نسخه درنظر گرفت؟ و اگر اینچنین است تا چهمیزان میتوان این کتیبهها را مهم تلقی نمود؟ روش پژوهش مبتنیبر خواندن کتیبه کاشیها بوده و سپس به مقایسه رباعیات و ابیات درجشده روی کاشیها با صورت ضبطشده در نسخ ادبی اقدام شده است.
خلاصه ماشینی:
اصلیترین پرسش این پژوهش اینگونه است: آیا در تصحیح متون ادبی میتوان کتیبۀ کاشیهای زرینفام را بهعنوان یک نسخۀ قابل اعتنا به حساب آورد؟ و اگر اینچنین باشد، تا چه میزان میتوان این کتیبهها را مهم تلقی نمود؟ اصلیترین فرضیۀ مطرحشده را میتوان اینگونه بیان داشت: باتوجه به اینکه کاشیها در گسترۀ وسیعی و در مراکز مختلفی تولید شدهاند، در مواردی که همگی کاشیها در تفاوت با نسخ ادبی بر صورت خاصی از ضبط ابیات دلالت دارند، میتوان برای کتیبۀ کاشیها ارزش بیشتری قائل شد و از اینقبیل کاشی در تصحیح انتقادی استفاده نمود.
- کتیبۀ کاشی: غم با لطف تو شادمانی گردد عمر ازنظر تو جاودانی گردد گر باد به دوزخ برد از کوی تو خاک آتش همه آب زندگانی گردد این رباعی به باباافضل کاشانی و مهستی گنجوی نسبت داده شده است (فیضی و همکاران، ۱۳۶۳: ۹۰؛ گنجوی، ۱۹۸۵: ۲۶).
این رباعی در نزهةالمجالس به سلیمانشاه ایوهای منسوب گشته و اینگونه آمده است: هرچند دلم سوختهتر میگردد هر دم به تو آموختهتر میگردد زنهار دمم مده که در کورۀ دل آتش به دم افروختهتر میگردد (همان: ۴۷۴) در ادامۀ کاشی چند کلمه نوشته شده که بهعلت آسیب، قابل خواندن نیست (گل اندودن...
در این کاشی دو رباعی آمده که با تغییراتی به باباافضل کاشانی نسبت داده شده است (تصویر 9).
همچنین این رباعی دقیقا به همینصورت که در کاشی موردبحث آمده، در دو کاشی دیگر که در موزۀ لوور قرار دارد نیز تکرار شده است (www.