چکیده:
در این پژوهش برای مدلسازی فرسایش، تولید رسوب و شناسایی زیرحوضه های بحرانی از نظر تولید رسوب در حوضه ی سد ستارخان اهر در شمال غرب کشور از مدل های SWAT و MUSLE استفاده شـد. بـرای این منـظور از داده های رسوب ماهانه ی ایسـتگاه اورنـگ در خروجی حوضه اسـتفاده شد. مرحله ی واسنجی مدل برای دوره ی آماری 1388-1383 و مرحله ی اعتبارسنجی آن برای دوره ی آماری 1392-1389 انجام شد. برای ارزیابی شبیهسازی مدل از روشهای آماری شامل ضریب تعیین (R2)، ضریب نش - ساتکلیف (NS) و نسبت میانگین مجذورات خطا به انحراف معیار داده های مشاهداتی (RSR) استفاده شد. نتایج نشان داد مقادیر R2، NS و RSR برای مرحله ی واسنجی به ترتیب 76/0، 95/0 و 06/0 و برای مرحله ی اعتبارسنجی به ترتیب 96/0، 93/0 و 1/0 به دست آمد. بررسی تغییرات مکانی فرسایش و تولید رسوب نشان داد که اراضی حوضه ی سد ستارخان از نظر متوسط سالانه رسوب از یکدیگر تفاوت دارند. مناطق بحرانی با مقادیر تولید رسوب زیاد و خیلی زیاد در بالادست حوضه در بخش های شمالی، شمال شرقی، غرب و جنوب غربی قرار دارند و حدود 17/34 درصد از مساحت حوضه را شامل میشوند. با توجه به نتایج خیلی خوب کارایی مدل، در تعیین اراضی بحرانی فرسایش و رسوب، پیشنهاد میشود از آن در بررسی اثرات اقدامات مدیریتی و حفاظت خاک استفاده شود.
خلاصه ماشینی:
در ایران نیز مطالعات ارزشمندی مانند، عارفی اصل و همکاران (١٣٩٢) برای بررسی میزان و توزیع مکانی تولید رسوب در حوضه ی چهل چای استان گلستان ، عرفانیان و همکاران (١٣٩٤) برای شبیه سازی تولید رسوب در حوضه ی رودخانه نازلوچای، غفاری (١٣٩٧) برای مدلسازی و تخمین میزان فرسایش در حوضـه ی سـد قشلاق ، از مدل SWAT و GIS استفاده کردند.
با توجه به توانمندیهای این مدل ، هدف پژوهش حاضر مدلسازی فرسایش خاک، تولید رسوب و شناسایی زیرحوضه های بحرانی از نظر تولید رسوب در حوضه ی سد ستارخان اهر در شمال غرب کشور با استفاده از مدل های SWAT و MUSLE و با کمک الگوریتم SUFI٢ میباشد.
)به تصویرصفحه مراجعه شود)شکل (١) نقشه ی موقعیت جغرافیایی حوضه ی سد ستارخان اهر ـ روش تحقیق مدل SWAT که قابلیت اجرا در محیط GIS را دارد فرایندهای هیدرولوژیکی، فرسایش خاک، کیفیت آب ، مدیریت مرتع و اثرات تغییر اقلیم را شبیه سازی میکند (زارع گاریزی و همکاران ، ١٣٩٥: ٣٥١).
جدول (٣) پارامترهای حساس در تولید رسوب حوضه ی سد ستارخان اهر با استفاده از مدل SWAT )به تصویرصفحه مراجعه شود) V: به معنی جایگزینی مقادیر موجود پارامتر با مقدار داده شد.
براساس نتایج این جدول مقادیر R٢ در دوره واسنجی و اعتبارسنجی به ترتیب ٠/٧٦ و ٠/٩٦ میباشند که بیانگر پیش بینی خیلی خوب فرسایش و رسوب در حوضه ی سد ستارخان به وسیله ی مدل است .