چکیده:
ملاصدرا در قبال مبنای اصالت وجود و اعتباریت ماهیت دو رویکرد متفاوت دارد. این تفکیک بدان جهت است که وی در تبیین مبنای اصالت وجود در برخی مواضع مویداتی را ذکر می کند که گاهی گویای تحقق تبعی ماهیت بوده و گاهی نیز مستلزم نفی هرگونه تحقق خارجی ماهیت است. این تفاوت باعث شده تا صدرا در قبال برخی مسائل نظام فلسفی خویش دارای دو نگرش باشد که البته در غالب این مواضع نگرش نهایی وی متلائم با مبنای نفی تحقق ماهیت در عالم خارج است. در مطالعه حاضر بر اساس این شاخصه برخی پیامدهای هستی شناختی مبنای اصالت وجود از جمله مساله کلی طبیعی، بازنگری در ذات و هویت اشیاء، نظریه مهم حرکت جوهری و تشکیک در وجود مورد بررسی قرار گرفته شده است. این بررسی موید آن است که ملاصدرا در مواضع مذکور دو نگرش کاملا متفاوت داشته و نگرش نهایی وی در ین خصوص متلائم با نگرش خاص وی در مبنای اصالت وجود(رویکرد خاص)است.
خلاصه ماشینی:
اين تفکيک بدان جهت است که وي در تبيين مبناي اصالت وجود در برخي مواضع مؤيداتي را ذکر مي کنـد کـه گـاهي گويـاي تحقق تبعي مـاهيـت بوده و گـاهي نيز مســـتلزم نفي هرگونه تحقق خارجي ماهيت است .
در 1 حقيقت مبناي اساسي ملاصدرا در رويکرد عام ، تأکيدي است که وي در برخي مواضع به اتحاد وجود و ماهيت در عالم واقع دارد و اين اتحاد ظاهرا از اذعان ايشــان به وجود تبعي با تشـکيک و تکثر در وجودهاي خارجي خواهد بود.
اين اختلاف به بيان ساده چنين است : الف -کساني که ماهيت را امر اصيل خارجي (ملزوم ) و وجود را امري تبعي و فرعي در خارج (لازم ) دانسته اند؛ مانند فيلسوف تقريبا معاصر ملاصدرا، ملارجبعلي تبريزي (١٠٨٠م ) است که در مباني و مسائل مختلفي همچون اصالت وجود، حرکت جوهري، اتحاد عاقل و معقول و...
صــدرالمتألهين بر اسـاس رويکرد عام خود در مبناي اصالت وجود (تحقق تبعي ماهيت ) حرکت جوهري را عبارت ميداند از اين که در عالم خارج جوهري تحقق دارد که داراي حرکت و اشــتداد است .
بر اين اســـاس ملاحظه ميشود که اين نوع تبيين از نظريه حرکت جوهري مستلزم تحقق تبعي ماهيت جوهري به تبع وجود خواهد بود که متلائم با رويکرد عام وي در مبناي اصالت وجود است .
صـدرالمتألهين در نگرش ابتدائي خويش و متناسـب با رويکرد عام در مبناي اصالت وجود (تحقق تبعي مـاهيت ) در برخي مواضـــع کتاب الأســـفار الأربعه و شـــرح الهدايه ، تشـکيک را علاوه بر حقيقت وجود در ماهيت نيز تسري ميدهد٢ و اين امر بداهتا مستلزم ١ - براي اطلاع بيشتر در اين باب رک: نجاتي، محمد، b١٣٩١: ٥٧-٦٨.