چکیده:
هدف مقاله ارائة الگوی روششناسی در خوانش انتقادی کتابهای دانشگاهی تاریخ است که از طریق مشخص کردن راهبردهای ایدئولوژیک در متن این آثار ارائه شده است. بازیابی این مولفهها نشان میدهد مولفان از چه فنون بیانی در بازنمایی واقعنمایانة کنشگران و رویدادهای تاریخی در تاریخ ایران میانه استفاده میکنند، اما در عمل نگرشهای همراه با ارزشداوری و خوانشهای خویش از گذشته را در اثر خود به خواننده منتقل میکنند. مقاله حاضر نگرشی هنجاری در توصیف تبیینی نویسندگان بومی و غیربومی به تاریخ ایران در دورههای مورد نظر و آشکار نمودن تفاوتها بین دیدگاههای این نویسندگان، با استفاده از ابزارهای تحلیل گفتمان وندایک است. به این منظور چهار سلسله که در چهار کتاب درسی و دو کتاب مرجع غیربومی منعکس شده است، به عنوان پیکرة دادهها به صورت کمّی، کیفی و تطبیقی بررسی شده است. به این ترتیب کتابهای تاریخ بومی و غیربومی، از لحاظ وجود راهبردهای ایدئولوژیک در سه محور معنی، سبک و نحو مطالعه شد و با توجه به آمارهای به دست آمده، روشن شد که استفاده از راهبردهای ایدئولوژیک امری اجتنابناپذیر در روایت تاریخ است. همچنین مشخص شد تفاوتهایی که در دیدگاه مثبت یا منفی نویسندگان ایرانی و خارجی به عنوان «ما» و «آنها» نسبت به تاریخ ایران وجود دارد، میتواند بر خوانش رویدادهای تاریخی اثرگذار باشد. به عبارت روشنتر، در روایت تاریخ، نویسندة بومی بیشتر بر ویژگیهای مثبت ایرانیان، مانند رشادتها و دلاوریها، تاکید دارد در حالیکه در نوشتار نویسنده غیربومی، ویژگیهای منفی آنان مانند اختلاف طبقاتی و نزاع بین اقوام ایرانی منعکس شده است.
خلاصه ماشینی:
پژوهش حاضر با بهـره گیـری از رویکـرد تحلیـل گفتمـان ونـدایک ( ,Van Dijk :٢٠٠٤)، متن های چهار کتاب تألیفی سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی (سـمت ) از دکتر سید ابوالقاسم فروزانی با عنوان های سلجوقیان از آغاز تا فرجام با ٣٢٤ صفحه و چاپ سال ١٣٩٣؛ تاریخ تحولات سیاسی ، اجتماعی ، اقتصادی و فرهنگی ایـران در دورة سـامانیان با ١٨٧صفحه و چاپ سال ١٣٩٠؛ غزنویان از پیدایش تـا فروپاشـی بـا ٣٣٧ صـفحه و چـاپ سال ١٣٩٥؛ قراخانیان : بنیانگذاران نخستین سلسلة ترک مسلمان در فرارود (آسیای میانه ) با ١٦٨ صفحه و چاپ سـال ١٣٨٩ و دو کتـاب غیربـومی مرجـع بـا عنـوان هـای تـاریخ ایـران از فروپاشی دولت ساسانیان تا آمدن سلجوقیان از ریچـارد نلسون فـرای با ترجمة حسـن انوشـه ـ که سلسله های سامانیان و غزنویان را توصیف کرده است ـ با ١٢١ صفحه سلسـلة سـامانیان و ٢٣٢ صفحه سلسلة غزنویان ، چاپ سال ١٣٨٥ (انتشارات امیرکبیر) و تاریخ ایـران کیمبـریج : از آمدن سلجوقیان تا فروپاشی دولت ایلخانان از جان اندرو بویل با ترجمة حسن انوشـه ــ کـه سلسله های سلجوقیان و قراخانیان را توصیف کرده است ـ بـا ١٠٦ صـفحه سلسـلة قراخانیـان و ٢٨٥ صفحه سلسلة سلجوقیان ، چاپ سال ١٣٨٥ (انتشارات امیرکبیر) را از لحاظ ایـدئولوژی در نظام آموزشی تاریخ ایـران در دورة کنـونی ، بـه شـکل کمّـی ، کیفـی و تطبیقـی بررسـی می کند تا مشخص کند که در روایت رویدادهای تاریخی یکسان ، چه تفاوتی بین نویسندگان ایرانـی و خارجـی از حیث میزان بهره گیری از راهبـردهای ایدئولـوژیک ـ در لایه های پنهـان و آشکار زبان به کار رفته در متون ـ وجود دارد.