چکیده:
از جمله پیامدهای نفوذ استعمار غربی به جهان اسلام از اواخر قرن هجدهم، حصول اتفاق نظر نزد
اندیشمندان مسلمان بر ضرورت بازخوانی سنت اسلامی بود. نوشته های آنان عمدتا حول محور
پیشرفت، عقلانیت و علم گرایی غرب و عقب ماندگی مسلمان متمرکز بود. به د لیل آنکه اندیشمندان
مسلمان به فرهنگ حاکم بر غرب دیدی منفی داشتند، به سنت اسلامی بازگشتند و تمام تلاش خود را
برای احیای آن به کار بستند. در قرن بیستم نگاه جدید به سنت و بررسی دشوارة سنت و تجدد با
روش های پژوهشی نوین بر اثر مواجه با دستاوردهای تمدن غرب صورت گرفت و اندیشمندان اسلامی با
گرایشات فکری گوناگون مساله سنت را با رویکردهای جدیدی مورد پژوهش قرار دادند. محمد عابد
الجابری و محمد ارکون از جهت تاکید مضاعف آن ها بر روش ها ی پژوهشی نوین در فهم سنت،
بازخوانی و مواجهه نقادانه با سنت جهت پیدا کردن راهکار برای معضلات کنونی جوامع اسلامی ، از
بارزترین نمایندگان جریان نوگرا بشمار می آیند. این دو در باز خوانی سنت، بواسطه اهمیت بالای نقد
عقل، به نقد عقل اسلامی و عقل عربی اهتمام ورزیدند. در این تحقیق به مقایسه بین پروژه نقد عقل
اسلامی ارکون و نقد عقل عربی جابری پرداخته می شود.
خلاصه ماشینی:
١. مفهوم و تاریخ مندی عقل منظور از مفهوم عقل که جابری و ارکون در پروژه فکری خود به آن می پردازند، غریـزه و یـا نیرویی که بر کنش های انسان حاکم اسـت و یـا فراینـد فهـم ، ادراک و تمـایزی کـه بواسـطه فرایندهای عقلانی مختلف مانند تجرید، تحلیل ، ترکیب ، استقراء و اسـتنتاج صـورت مـی گیـرد، نیست .
جـابری نیـز 5 معتقد است که اگر کلمه اندیشـه را بـه جـای عقـل بکـار ببـرد، خواننـده را از مضـمون واقعـی نوشته های خود دور می سازد، زیرا چیزی که وی به آن اهمیت می دهد نه اندیشه هـا، بلکـه ابـزار تولیدکننده این اندیشه ها می باشد (الجابری، ٢٠٠٩: ١١).
جابری بـر آن مـی رود کـه اگر پیاژه این مفهوم را برای آن منظور به کار برده است ، پس بکـارگیری همـین مفهـوم دربـاره جوامع و ملل و به گونه ای مشخص در مورد فرهنگ های مختلف مفید می باشد.
بنابراین وقتی وی از ساختار عقل عربـی سـخن بـه میـان مـی آورد، منظـورش همـین مفاهیم و فعالیت های فکری است که فرهنگ عربی به تـابعین خـود مـی بخشـد و ناخودآگـاهی 9 معرفتی آنان را شکل می دهد و به صورت ناخودآگاهی، دیدگاههای فکری و اخلاقی و نگاه آن به خود و دیگران را جهت می بخشد(الجابری، ٢٠٠٩: ٤١-٤٠).
نتیجه گیری بر اساس مطالب ذکر شده در این نوشتار، تفاوت عمده بین پروژه فکری نقـد عقـل اسـلامی ارکون و نقد عقل عربی جابری آشکارا می گردد.