چکیده:
سفرنامهها، حاوی گزارشها و اطلاعات فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی روزگار خود هستند و به همین دلیل جذابند و مورد توجه مردم. سفرنامهنویسی از قدیم، در مرکز توجه نویسندگان بوده است و اهمیت دو شهر مکه و مدینه میان مسلمانان، موجب شده که سفرنامهنویسیِ حج و حرمین شریفین، یکی از مهمترین اقسام سفرنامهنویسی مسلمانان باشد. مسافرت مسلمانان از اقصی نقاط جهان به این دو شهر مذهبی، رواج نگارش این نوع سفرنامه را در پی داشته است. مسلمانان هند نیز بدون توجه به دوری راه و ضرورت عبور از دریا، به زیارت مکه و مدینه اهتمام داشتند و برخی از آنان، شرح مسافرت خود را نگاشتهاند که در این مقاله، حدود دویست سفرنامه مسلمانان هند به حرمین شریفین، معرفی خواهند شد.
خلاصه ماشینی:
او پس از ادای مناسک، در 6 ربیعالاول 1202ق، به مدینه رفته و سپس به مکه بازگشته و از جده با کشتی به هندوستان بازگشته است (پژوهشکده حج و زیارت، 1394، ج6، ص245)؛ دکتر رسول جعفریان این اثر را تصحیح کرده و در کتاب «شانزده سفرنامه حج صفوی و قاجاری» به چاپ رسانده است.
نمونهای از شعر وی در این سفرنامه: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} هر چند اصلِ اثر، خطی است، اما به عربی ترجمه و با عنوان «ترغیب المسالک الی احسن الممالک»، در آگره، چاپخانه آگره اخبار، 1910 به چاپ رسیده است.
مؤلف در 6 شوال 1287قمری سفر معنوی خود را از هند آغاز کرد و این اثر را در سال 1288قمری نگاشت؛ سپس در لکهنو، چاپخانه علوی، 15 رمضان 1288قمری/ 1871میلادی در 52 صفحه با حواشی، به چاپ رساند.
این سفرنامه در سال 1275قمری/ 1859میلادی در کراچی، چاپخانه اردشیر رستمچی، در 232 صفحه چاپ شده است؛ 10.
این اثر بر اساس سه محور نگاشته شده است: محور اول: سفرنامه حج است: بیان آغاز سفر از عظیمآباد به کلکته و آنجا از راه دریا به عربستان، بیان مناسک حج و اوضاع کلکته، مدینه، مکه و بناهای مهم تاریخی و مساجد و دیگر اماکن مقدس آنجا؛ محور دوم: شرح مسافرت مؤلف از جده تا مسقط و از آنجا به ایران؛ محور سوم: عتبات عالیات.
این اثر با مقدمه و تصحیح دکتر ذاکره شریف قاسمی در دهلی، توسط مصحح، در سال 2003میلادی در 241 صفحه چاپ شده است.
سفرنامه حجاز (حدود 1987)، محمد فاضل خان، لکهنو، چاپخانه نظامی، 1987 111.