چکیده:
در تاریخ تغییر و تحولات تکاملی پول به مرحلهای رسیدیم که اسکناس، که تا پیش از این رسید و حواله پول طلا و نقره بود، عرف نگرش استقلالی به آن پیدا کرد و در ادامه با پیشرفت فناوری به نسخه الکترونیکی و دیجیتالی اسکناس و سکّه رسیدیم که بی مادّه فیزیکی محض هستند؛ ازاینرو، این پرسش اساسی پیش آمد که پول کنونی از حیث ماهیت و حقیقت چیست؟ پاسخ به این پرسش هم برای اقتصاد اسلامی و هم برای اقتصاد متعارف غرب مهم و اساسی است. با مرور اجمالی نظریات ماهیت پول روشن است که اهم این تحلیلها بر محور اعتباریات میگردند؛ بنابراین، برای فهم بهتر این تحلیلها ابتدا با اعتبار و اعتباریات در فلسفه و ارتباط آن با شناخت ماهیت پول آشنا می شویم. سپس با روش توصیفیـتحلیلی به ارزیابی این تحلیلها و ارائه شناختی کاملتر و صحیحتر از ماهیت پول با ابتنا بر رویکرد اعتباریات علامه طباطبایی (ره) و آموزههای امور عامه فلسفه و روش رئالیسم پرداخته میشود. آنگاه احکام فقهی و نتایج اقتصادی حاصل از عمل براساس این تحلیلها بیان میشود که تاثیر زیادی بر اتخاذ سیاستهای پولی مناسب در نظام اسلامی بر جا میگذارد.
خلاصه ماشینی:
تبیین ماهیت پول در چهارچوب «نظریۀ اعتباریات علامه طباطبایی» محمّداسماعیل توسّلی 1 چکیده در تاريخ تغییر و تحولات تكاملی پول به مرحلهای رسيديم كه اسكناس، كه تا پيش از اين رسيد و حوالۀ پول طلا و نقره بود، عرف نگرش استقلالی به آن پيدا كرد و در ادامه با پیشرفت فناوری به نسخۀ الکترونیکی و دیجیتالی اسکناس و سکّه رسیدیم که بی مادّه فیزیکی محض هستند؛ ازاینرو، اين پرسش اساسی پيش آمد كه پول كنونی از حيث ماهيت و حقيقت چيست؟ پاسخ به این پرسش هم برای اقتصاد اسلامی و هم برای اقتصاد متعارف غرب مهم و اساسی است.
ارزیابی اجمالی تحلیلهای ماهیت پول در اقتصاد اسلامی و غرب پیشتر بیان کردیم، در بین اندیشهوران غربی دو نظریۀ اصلی دربارۀ ماهیت پول مطرح است: نظریۀ فلزّی یا نظریۀ پولکالایی که در آن پول یک کالا است که اغلب به شکل فلز گرانقیمت در جریان بوده است (Menger, 1892: p 242) و دیگری نظریۀ چارتالیزم است که در آن پول بدون پشتوانۀ دولتی(Fiat money) بدون ارتباط با هیچ کالایی تنها برای تصفیۀ تعهّدات دولتی ایجاد و منتشر میشود (Ingham, 2004: p 12).
فرضیه اصلی تحقیق در مورد ماهیت پولهای کنونی براساس تحلیل قوانین پولی کشورها عموماً و قانون پولی ایران خصوصاً به عنوان تنها اسناد مکتوب اعتبار انجام شده در پول، و با توجّه به آنچه در عمل رخ داده و واقعیتهای کنونی پول که خود وجودی غیر فیزیکی و مستقل از طلا یا هر دارایی با ارزش دیگر دیده میشود، این است که «پولهای کاغذی، الکترونیکی و دیجیتالی کنونی در همه مراتب اعتباری است».