چکیده:
هدف از پژوهش و نوشتار حاضر تبیین و تشریح حقیقت انسان بهعنوان موضوع اصلی روانشناسی با تاکید بر مفهوم «حی متاله» براساس نظریه «تفسیر انسان به انسان» جوادی آملی بود. در این پژوهش و نگارش از روش تحقیق کیفی و کتابخانهای برای رجوع به منابع غنی و اصیل اسلامی و روانشناختی استفاده شد. موضوع انسان و ارائه یک تعریف جامع، صحیح و پایدار از حقیقت انسان از ابتدا مدّنظر تمامی متفکران و محققان علوم انسانی بوده است. مکاتب مختلف روانشناسی براساس تعریف خود از انسان به مطالعه رفتار و فرایندهای ذهنی او میپردازند؛ ازاینرو، در روانشناسی یک تعریف جامع و کامل از انسان وجود ندارد و بعضا تعاریفی با نگاه بدبینانه به انسان و در سطوح مادی ارائه میشود. برای ارائه یک تعریف جامع، صحیح و پایدار از انسان باید به شناخت «حدّ تام» انسان پرداخت. براساس نتایج بهدستآمده از پژوهش حاضر، انسان بهعنوان «حی متاله» تعریف میشود. این مفهوم در حین اینکه به تعریف جنس انسان (حی) میپردازد، فصلالفصول انسان (متاله) را نیز معرفی میکند. بر همین اساس انسان برای نیل به فصلالفصول خود دارای چهار مرتبه و سه ساختار وجودی اساسی است. نتایج بهدستآمده از این پژوهش نشان میدهد که مفهوم «حی متاله» بهعنوان اساسیترین رکن نظریه «تفسیر انسان به انسان» جوادی آملی، موجبات ارائه یک تعریف جامع، پایدار و صحیح را براساس تکیه بر معارف قرآنی فراهم میآورد.
خلاصه ماشینی:
برای شناخت انسان و ارائة یک تعریف صحیح و درست از «حقیقت انسان» ملاک و مبنا چه باید باشد؟ پاسخ به سه سؤال ذکرشده ضرورت منطقی، علمی و جریانساز در عرصة تحول علوم انسانی و بهصورت خاص در عرصة روانشناسی است؛ چراکه همانطور که از تعریف این رشته برمیآید، هدف اصلی آن مطالعة رفتاری و فرایندهای ذهنی انسان است و اگر ابتدا تعریف درستی از «حقیقت انسان» ارائه نشود پرداختن به دو مؤلفة رفتار و فرایندهای ذهنی سرانجام مناسبی نخواهد داشت.
جوادی آملی بعد از تشریح راههای شناخت انسان، به بیان این نکته میپردازند که برای دستیابی به «حد تام» جهت شناخت انسان و ارائة یک تعریف مناسب از حقیقت انسان باید به قرآن و معارف قرآنی بهعنوان مبنايی اساسی و پایدار رجوع کرد و در همین راستا میفرمایند: «هریک از راههای پنجگانة شناخت تصوری را با روشهای مختلف قرآنی، عقلی و شهودی میتوان پیمود.
براساس مطالب مطرحشده، حقیقت انسان با توجه به نظر جوادی آملی براساس مبنای قرآنی مشخص شد؛ انسانی که بهعنوان «حی متأله» معرفی میشود برای دستیابی به غایت کمال خویش و ذوب در الوهیت «الله» نیازمند دو موضوع اساسی است.
8. براساس مطالب مطرحشده و با توجه به مفهوم «حی متأله» که اساسیترین مفهوم نظریة انسان به انسان جوادی آملی است، میتوان اینگونه نتیجهگیری کرد که برای شناخت انسان باید به مطالعة انسان «به ما هو انسان» پرداخت و این امر موجب نمیشود مگر با رجوع به منبع مطلق وحی، یعنی قرآن کریم.