چکیده:
برخی مفسران معاصر تعبیر «بغیر عمد ترونها» در آیات 2 سوره رعد و 10 سوره لقمان را اشاره قرآن به گرانش و نقش آن در پیدایش بنای رفیع آسمان دانستهاند. گویا در این آیات گرانش به ستونهایی نامرئی تشبیه شده است؛ از آنجا که تشبیه گرانش به ستون از لحاظ علمی تشبیه درستی نیست، در این مقاله ضمن نقد و بررسی دیدگاههای تفسیری روشن میشود که آیه با کاربست واژه جمع «عمد» بهصورت استعاری بر رفعت و خلقت آسمانها بهسبب دخالت علل و اسبابی نامرئی دلالت دارد که جایگزین ستون در بناهای ساخت بشر است. گویا آیه یادشده به نیروهای بنیادین اشاره دارد که بنا بر آخرین دستاوردهای علم فیزیک نقشی اساسی در پیدایش جهان داشتهاند. از طرفی مفهوم «سماوات» در قرآن و تعابیر متفاوت دو آیه مذکور، با بهکارگیری افعال «رفع» و «خلق» نیز حاوی اشاراتی است که با تفسیر علمی پیدایش جهان هماهنگ است.
خلاصه ماشینی:
مفسران متاخر همچون طباطبایی، مکارم شیرازی، آلوسی، صادقیتهرانی و دیگران در تفسیر علمی آیات مذکور مطالبی را طرح نمودهاند؛ در این میان با تکیه بر یک تحلیل نحوی خاص، برخی مفسران و اندیشمندان معاصر تعبیر «بغیر عمد ترونها» در آیههای فوق را اشاره قرآن به نیروی گرانش و نقش آن در پیدایش بنای رفیع آسمان دانستهاند.
صورت معنایی دوم با روایات رسیده از طرق شیعه و اهلسنت سازگار است و اشکالی از جهت ترکیب نحوی بدان وارد نیست؛ ازاینرو برخی مفسران تعبیر «ستونهای نادیدنی» را تشبیهی برای اشاره به نیروی گرانش دانستهاند اما جای این سؤال هست که چرا نفرمود: «بعمد لا ترونها» که بدون شبهه و ایجاد چند معنا برای عبارت «ستونهای نامرئی» عامل رفعت و پیدایش آسمانها را معرفی کند؟ اشکالهای دیگری نیز نسبت به این نظر تفسیری قابل طرح است؛ مانند عدم شباهت عملکرد گرانش به ستون و عدم تبیین درست مفهوم سماوات در قرآن؛ زیرا در این تفسیر آسمانها بهمعنای کرات آسمانی در نظر گرفته شده است، درحالی که بنابر آیات قرآن، آسمان فضایی است که کرات آسمانی را دربرمیگیرد: «تبارک الذی جعل فی السماء بروجا وجعل فیها سراجا وقمرا منیرا.
(راغب اصفهانی، 1412: 60) درواقع با بهکارگیری فعل «رفع» از ارتفاع و وسعت مکانی آسمانها یاد میشود؛ یعنی در دو آیه محل بحث که به عامل پیدایش جهان اشاره میشود، یکباره بر تقید جهان مشهود به زمان و دیگر بار به تقید جهان به مکان اشاره میشود؛ در این صورت آسمانها در قرآن (جهان قابل مشاهده برای مخلوقات) معادل مفهوم فضا ـ زمان در نسبیت عام است.