چکیده:
درباب معماری مساجد صدر اسلام ایران تحقیقات بیشماری انجام شده است. در بیشتر این پژوهشها، مساجد بهصورت تکنگاری موردمطالعه قرار گرفتهاند. در این بین، توجه محققان به ساختار فیزیکی و تحولات تاریخی سازه و تزئینات معطوف بوده است. این قالب کلیشهای و تکراری در این کتاب، که خانم باربارا فینستر نوشته است، نیز رعایت شده است. همچنین، در این کتاب به تحولات معماری مساجد اولیة ایران بهتفصیل پرداخته شده است. نقد این کتاب از دو منظر ساختار شکلی و محتوایی ارزیابی شده است. این کتاب بهمثابة یکی از کتابهای تحلیلی معماری صدر اسلام قابلتامل است و میتوان براساس استدلالهای نویسنده، دریچهای نو به معماری مذهبی ایران در قرون اولیة اسلامی باز کرد. درکنار نقاط قوت این اثر فاخر، نقاط ضعفی نیز دیده میشود که بهطور کلی متوجه بخش تالیف و ترجمة کتاب است. انتخاب معادلهای گنگ برای واژگان تخصصی و نیز برخی ایرادات محتوایی از مهمترین موارد قابلملاحظه بهشمار میآیند.
خلاصه ماشینی:
این کتاب بهمثابة یکی از کتابهای تحلیلی معماری صدر اسلام قابلتأمل است و میتوان براساس استدلالهای نویسنده، دریچهای نو به معماری مذهبی ایران در قرون اولیة اسلامی باز کرد.
ازجمله دلایل انتخاب این کتاب برای نقد میتوان به شهرت نویسنده، تمرکز بر روی گونهای خاص از معماری مذهبی در جغرافیایی خاص، و درنهایت نقش مساجد ایرانی در روند تحولات معماری مذهبی ایران در سدههای نخست اسلامی اشاره کرد.
در این بخش، کارکرد هریک از عناصر مسجد در یک روند تاریخی و با ذکر مثالهایی از مساجد قرون اولیة جهان اسلام ارائه شده است.
ازآنجاییکه تزئینات بخش جداییناپذیر از معماری جهان اسلام علیالخصوص مساجد بهشمار میآیند، نگارنده در این کتاب با شواهد و قرائن متعدد تزئینات را در گونههای مختلفی نظیر آجرکاری، گچبری، و نقاشی با ذکر تصاویری موردمطالعه قرار داده است.
طرح روی جلد کتاب تصویری از مسجد تاریخانة دامغان است که دقیقا ازنظر محتوایی مرتبط با مساجد صدر اسلام ایران است و بهنوعی بازگوکنندة مفهومی است که نگارنده در کتاب تلاش کرده تا با تحلیلی جامعشناختی منطقی از ویژگیهای معماری از دو بعد تاریخی و تکنیکی بهدست دهد.
متأسفانه، نویسندة کتاب مؤلفههای معماری ایران عصر ساسانی را در عناصر و اجزای مساجد صدر اسلام نظیر شوش، سیراف، و اصطخر نادیده گرفته و تلاش کرده است غلبة معماری اعراب، که آن هم در بسیاری از موارد الهامگرفته از معماری بیزانس است، را بهعنوان عناصر معماری مساجد با پلان عربی معرفی کند.