چکیده:
نخستین رسالهای که در نقد نظریۀ داروین، به فارسی نوشته و در سال 1298ق منتشر شد، نیچریه سید جمالالدین اسدآبادی است. رسالهای دیگر نیز در سال 1299ق با عنوان آیات بینات به قلم آیتاللّه محمدحسین شهرستانی به فارسی نوشته شده است. سپس کتاب مفصل آیتاللّه محمدرضا نجفی اصفهانی، که در سال 1331ق و با عنوان نقد فلسفه داروَن منتشر شده است، ظاهراً سومین اثر مطالعه شده در بررسی نظریۀ داروین است. مرآت العقل اثری در علم به فارسی است که در سال 1330ق به قلم آیتاللّه محمد علی سنقری حائری (1293-1378ق) از علمای برجستۀ کربلا نوشته شده است. وی در جلد اول که شامل یک دیباچه و سه مقاله است، به اشکالات و تناقضات «مادیین» (مادهگرایان) میپردازد و با روش فلسفی-کلامی آنها را نقد میکند و سپس در مقالۀ سوم زیر عنوان «ابطال نوامیس اربع» به چهار محور اصلی نظریۀ داروین اشاره میکند و به زعم خود فساد هر یک را برمیشمارد. ادعا این است که با وجود این کتاب که به فارسی و در 1330ق نوشته شده است، میتوان فصل نوینی را در مطالعات تاریخ علم دوران قاجار گشود.
The first treatise written in Persian to criticize Darwin’s theory and published in 1880 isJamal al-Din al-Afghani’s Niychiriya. Another treatise written in Persian in this subject by Ayatollah Muhammad-Husayn Shahristani in 1881 titled Ayat Bayyinat. Following that treatise, adetailed book published in 1912 by Ayatollah Muhammad-Riza Najafi-Isfahani, titled Naqd Falsafat Darwan. Mirʾat al-ʿAql (The Mirror of Reason), a book in theology, is written in Persian by Ayatollah Muhammad-‘Ali Sunquri-Haʾiri (1876-1958) in 1911.The firstvolume includes an introduction and three chapters, containing the problems of materialism anditscontradictions. Sunquri critiques materialism in a philosophical-theological way. Then he, in the third chapter, “Nawamis Arbaʾa”, addressed the four main axes of Darwin’s theory and consider its corruptions, according to his own opinion. I claim that this book was a turning point in the history of science in Qajar period
خلاصه ماشینی:
وي در جلد اول که شامل يک ديباچه و سه مقاله است ، به اشکالات و تناقضات «ماديين » (ماده گرايان ) ميپردازد و با روش فلسفي‐کلامي آنها را نقد ميکند و سپس در مقالۀ سوم زير عنوان «ابطال نواميس اربع » به چهار محور اصلي نظريۀ داروين اشاره ميکند و به زعم خود فساد هر يک را برميشمارد.
سير کتاب نگاري در مواجهه با انديشه هاي تکاملي و دقت در محتواي آنها نشان ميدهد آنچه به عنوان نظريات داروين در ايران شناخته شده ، بيشتر ناشي از تفسيرهاي خاص ماده گرايانه و مارکسيستي اعراب و ترکها از آن بوده است .
گزارشي از آثار شناخته شده دربارٔە نظريۀ تکامل از دوران قاجار تا اواخر پهلوي اول باري، نخستين مواجهه و رديه اي که به زبان فارسي در برابر نظريۀ داروين تاکنون در تاريخ ثبت شده رسالۀ کوتاه حقيقت مذهب نيچري و بيان حال نيچريان از سيد جمال الدين اسدآبادي/افغاني است که در پاسخ به درخواست يکي از معلمان حيدرآباد دکن هند، در محرم ١٢٩٨ق /١٨٨١م نوشته و ابتدا در همان جا و بعد در بمبئي منتشر شد، و سپس در رجب ١٢٩٨ق درنمرٔە ١٠١ سال سيم روزنامه فرهنگ چاپ اصفهان (براي آشنايي بيشتر نکـ : رجايي، سراسر مقاله ) به سردبيري و مديريت ميرزا محمد تقي خان انصاري کاشاني صاحب جانورنامه ، به شکل پاورقي و در۴٧ شماره چاپ شد.
البته در اين ميان استثنائاتي هم ديده ميشود، که از آن جمله ميتوان به سلسله مقالات داروين و عقايد او به قلم دکتر حسين گل گلاب اشاره کرد که در سال هاي ١٣١۴ تا ١٣١۵ شمسي در ماهنامۀ مهر منتشر شده است .