چکیده:
یکی از مسائلی که در فلسفه اسلامی از فروعات مسئله علم خداوند دانسته شده است، علم فعلی او میباشد. در متن آیات و روایات، از این مراتب با نامهای گوناگونی مانند قضا، قدر، لوح، قلم و... یاد شده است. ملاصدرا بسان دیگر اندیشمندان اسلامی تلاش نموده است تا با رویکردی فلسفی به وجودشناسی این مفاهیم بپردازد. با جمعبندی سخنان ملاصدرا این نتیجه به دست آمده است که وی بر اساس دو اصل فلکیات بطلمیوسی و نگرش عرفانی حقیقت محمدی، دو تفسیر وجودشناختی از حقیقت لوح محفوظ و لوح محو و اثبات ارائه میدهد. نگارنده در این جستار ضمن ارائه گزارشی دقیق از دیدگاه ملاصدرا، تلاش نموده است تا با رویکردی فلسفی به تحلیل و بررسی این دیدگاه بپردازد.
خلاصه ماشینی:
از همینجا روشن میشود که ظرف وجودی آن دو با هم متفاوت است و نیز روشن میشود که بر اساس تفسیری که ملاصدرا ارائه میدهد، لوح محفوظ نسبت به لوح محو و اثبات، جنبه علیت دارد؛ یعنی لوح محفوظ که همان نفس کلی فلکی است، حقایق عقلی را از عالم عقل یا همان قلم دریافت میکند، سپس این حقایق از نفس کلی فلکی به نفوس جزئی فلک یا همان خیال راه مییابد و سرانجام در عالم ماده و طبیعت به صورت موجودات مادی جلوهگر میشود.
ب) نکته مهمی که در تحلیل سخن ملاصدرا میتوان بدان اشاره نمود، سازگاری این تفسیر با دیگر تفاسیری است که از ملاصدرا درباره لوح محفوظ و لوح محو و اثبات نقل شده است؛ زیرا بر اساس نگرش عرفانی، همه مراتب هستی اعم از عالم عقل و مثال و طبیعت، از تعینات وجودی انسان کامل یا همان حقیقت محمدی میباشند و تفسیر لوح محفوظ به نفس کلی فلکی، و لوح محو و اثبات به نفوس منطبعه آن، در صورتی که از مراتب هستی شمرده شوند، میتواند با تفسیر عرفانی آن جمع شود؛ زیرا در تفسیر عرفانی، همه مراتب هستی به هر گونهای که در نظر گرفته شود، از مراتب وجودی انسان کامل است و تطبیق مراتب هستی پس از اثبات آن به مراتب وجودی انسان کامل، بیانی ذوقی خواهد بود؛ اگرچه وجودشناسی این مراتب، با برهان عقلی صورت میپذیرد.