چکیده:
آثار معماری بهجامانده از گذشته را میتوان از جوانب گوناگون و با رویکردهای مختلف، مطالعه کرد. فرم معماری، سازه و فنون ساخت، تزیینات و جزئیات بناها و سیر تحول و تطور آنها از زمان شکلگیری تا امروز، موضوعاتی کلی است که میتوان در بناهای گذشته بررسی کرد. علاوه بر بناها، برخی اجزا و عناصر معماری گذشته نیز بهدلیل برخورداری از ویژگیهای منحصربهفرد و جالب توجه، واجد ارزش هستند و میتوانند موضوع بررسی باشند. در این مقاله، بهطور ویژه به مناره مسجدجامع کاشان پرداخته میشود که اولین بنای تاریخدار کاشان در دوره اسلامی به حساب میآید. پایداری این بنا پس از گذشت قرنها و با وجود وقوع زمینلرزههای متعدد در کاشان، ضرورت بررسی و مستندنگاری آن را تبیین میکند. بنابراین هدف این پژوهش آن است که ضمن توجه به پیشینه تاریخی مناره و مستندنگاری دقیق اجزای مختلف آن، شیوه ساخت هریک از این اجزا و فرم سازهای و جریان نیروها در مناره بررسی شود و سپس تحلیل لرزهای صورت گیرد. برای رسیدن به این هدف، بخش مهمی از دادههای پژوهش از راه حضور در مسجدجامع کاشان و پیمایش مناره و برداشت آن به دست آمده است؛ همچنین از منابع کتابخانهای و شفاهی برای کنترل یافتههای میدانی و دانستن سرگذشت مسجد استفاده شده است. راهبرد اصلی این پژوهش توصیفیتحلیلی است و آن بخش از نتایج پژوهش که به تحلیل لرزهای مربوط است، حاصل تحلیل مناره با استفاده از نرمافزارSAP2000 است. نتیجه این پژوهش نشان میدهد در ساخت مناره مسجدجامع که به استناد کتیبه روی آن یک مناره سلجوقی است، تدابیری به کار گرفته شده؛ از جمله فرم باریکشونده مناره، کاهش ضخامت اجزای آن با افزایش ارتفاع، کاهش صلبیت بنا، ایجاد فضاهای خالی با اجرای دو پلکان و کاربرد چوب در ساختمان آن. کاربست چنین تمهیدات معمارانهای است که مناره را از آسیب جدی در طول قرنها مصون داشته است.