چکیده:
در تاریع جهانگشای» جوینی و در ذیل حوادث مربوط به روی کار آمدن خوارزمشاهیان و مرگ طغرل سلجوقی» جوینی دو بیت از را در تهنیت این پیروزی آورده است و آن را به خاقانی نسبت میدهد. این ابیات در شمار ابیات «دیوان» خاقانی نیست و مصححان «ديوان» آن را از کمالالدین اسماعیل میدانند اما بايد گفت که به استناد «دستورالوزارة» اصفهانی» این ابیات از شرف الدین شفروه است.
گروهی به استناد همین دو بیت تاریخ وفات خاقانی را ٥0۹ میدانند. با توجه به این نکته که خاقانی سراینده این ابیات نیست و غلط بودن دیگر دلایلی که در صحت تاریخ فوق اقامه شده است، باید تاریخ وفات خاقانی را ۸۲٥ یا ۸۳٥ دانست.
خلاصه ماشینی:
این ابیات در شمار ابیات «دیوان» خاقانی نیست و مصححان «دیوان»، آن را از کمالالدین اسماعیل میدانند، اما باید گفت که به استناد «دستورالوزارة» اصفهانی، این ابیات از شرفالدین شفروه است.
در ابتدای این مجلد، در ذکر فتح اصفهان، توسط سلطان تکش، دو بیت زیر به نام خاقانی آمده است: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} (جوینی، 1387: 388) اشتغال به امر خطیر تصحیح و شرح مشکلات «جهانگشا»، موجب آن شده است که علامه قزوینی و دیگر شارحان، در خصوص انتساب این ابیات به خاقانی سکوت کنند.
سجادی، در مقدمۀ «دیوان» خاقانی، ضمن ذکر ممدوحان، این دو بیت را ذیل بحث در مورد «علاءالدین اتسزبنمحمد خوارزمشاه (521 – 551)»، آورده است: «به قول صاحب «جهانگشا»، هنگامیکه تکشبنایلارسلان خوارزمشاه (568 – 596) در سال 592، اصفهان را فتح کرد، خاقانی دربارۀ او این دو بیت گفت: دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه رازی کرمانشاه.
حال باید دید آیا این ابیات پیش از جوینی، به خاقانی نسبت داده شده است یا نه؟ مؤلف «جهانگشا»، در ابتدای مجلد دوم به کتابهایی اشاره میکند که، ظاهرا، منبع او در تاریخ خوارزمشاهیان بوده است.
آیا لازم نیست در تاریخ وفات خاقانی تجدید نظر کرده، تاریخ 583 یا 582 را تاریخ وفات وی بدانیم؟ یادداشتها 1- مؤلف جهانگشا، برخلاف خواندمیر، تاریخ فتح اصفهان را «سنۀ اثنین و تسعین و خمسمائة» میداند؛ (جوینی، 1388: 388) اما وصاف الحضرة، همان تاریخ «تسعین و خمسمائة» را ذکر کرده است.