چکیده:
مناطق اطراف دریای خزر در طی تاریخ کم و بیش مورد استفادهٔ بازرگانانی بود که در پی تجارت با ساکنان این منطقه یا نواحی مجاور بودند. در دورهٔ مورد بررسی، شاهد گسترش تجارت در این مناطق، بخصوص نواحی جنوبی و غربی دریای خزر، هستیم. عبور راههای ارتباطی جنوب به شمال دریای خزر از نواحی مزبور باعث توجه بازرگانان به این مراکز و در نتیجه، رونق و توسعهٔ مبادلات تجاری از طریق دریای خزر و نواحی مجاور شد. ولایات مازندران، گیلان، آذربایجان، شروان و اران بیشترین کاربرد را در امر تجارت داشتند. تولیدات این نواحی، که شامل ابریشم، برنج، پوست، چهارپایان و... میشد، به ولایات همجوار و نیز بلاد اروپایی ارسال میشد. همچنین کالاهای تجاری از بلاد همجوار و اروپا به این مناطق صادر و به فروش میرسید. با توجه به نقش مهم نواحی مزبور در روند مبادلات تجاری در دورهٔ مورد بررسی، در این پژوهش با شیوهٔ کتابخانهای و روش توصیفی-تحلیلی به بررسی نقش مراکز اطراف دریای خزر در امر تجارت، کالاهای مبادلاتی و راههای تجاری، که از این نواحی میگذشتند، پرداخته خواهد شد. از جمله سوالاتی که در این پژوهش به آن پاسخ داده خواهد شد، میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
چه مناطقی در حوزهٔ دریای خزر در امر تجارت دورهٔ مورد بحث تاثیرگذار بودند؟
کالاهای تجاری و راههای بازرگانی، که از این ناحیه میگذشتند، چه بودند؟
خلاصه ماشینی:
مراکز تجاری جنوب و غرب دریای خزر از دوره ایلخانی تا عصر صفوی الهه ابراهیمی عبدالله همتی گلیان تاریخ دریافت: ۲۱/۲/۱۳۹۸ تاریخ پذیرش: ۱۳/۳/۱۳۹۸ چکیده مناطق اطراف دریای خزر در طی تاریخ کم و بیش مورد استفادهٔ بازرگانانی بود که در پی تجارت با ساکنان این منطقه یا نواحی مجاور بودند.
اگرچه با ورود مغولان به ایران بسیاری از ولایات تجاری اطراف دریای خزر ویران شد، اما با این حال با شکلگیری دولت ایلخانان و در نتیجه توجه حکمرانان آن به امر تجارت، فعالیتهای بازرگانی گسترش یافت و مراکز تجاری رونق گذشتهٔ خود را بازیافتند.
بازرگانان قسمتی از ابریشم تولیدی ایران را، که بخش مهمی از آن در نقاط جنوبی و غربی دریای خزر به دست میآمد، به شهرهایی چون تبریز و سلطانیه منتقل میکردند و کشتیهای این بازرگانان بین گیلان و مازندران با جزیره نیممَردان در رفت و آمد بود (مستوفی بافقی،1390: 283؛ کلاویخو، 1366: 168؛ عون اللهی، 1387: 82).
اگرچه با روی کار آمدن حکومتهای متعدد، نواحی اطراف دریای خزر نیز همچون دیگر نواحی ایران دستخوش آشوب و ویرانی میشد، ولی باید توجه داشت که موقعیت استراتژیک این شهرها و ولایات خود عاملی برای بهبود اوضاع و به دنبال آن گسترش فعالیتهای بازرگانی بود.
شهرهای مهم این ناحیه همچون تبریز، اردبیل و سلطانیه مقصد بسیاری از کالاهای تولیدی نواحی ساحلی خزر و مرکز داد و ستد تجاری بودند که از داخل و خارج ایران به منظور خرید و فروش محصولات ایرانی، چون ابریشم، آمده بودند.