چکیده:
مقاله حاضر بهدنبال بررسی نظام شهری در استان کرمانشاه و دلایل شکلگیری آن است.[1] روش پژوهش «توصیفی تحلیلی» و فن گردآوری داده، بررسی اسناد (طرح جامع، مشاور شهر، سرشماری نفوس و مسکن، گزارشات سازمآنها و ادارات و سالنامههای آماری) است. یافتهها نشان میدهند: از سال 1335 تاکنون، پراکنش جمعیت نقاط شهری در آستانههای جمعیتی متوازن نبوده است. شهرهای متوسط بزرگ و شهرهای بزرگ میانی وجود ندارد. در تمام سرشماریهای پدیده نخست شهری در استان وجود داشته است و هم اکنون جمعیت شهر اول (کرمانشاه) 45/ 10 برابر شهر دوم (اسلامآباد) است. پراکنش خدمات در نقاط شهری با پراکنش جمعیت دارای همبستگی 99/ 0 درصد است. این بدان معناست که خدمات بر اساس جمعیت توزیع میشود و برنامهای برای برونرفت از عدم تعادل نظام شهری وجود ندارد. دلایل سیاسی و اقتصادی عدم تعادل نظام شهری عبارتند از: نخست، اصلاحات ارضی که شیوه تولید روستایی را با مشکل مواجه ساخت و توانایی نگهداشت جمعیت خود را از دست داد و مهاجرت روستا به شهر شکل گرفت. دوم، برنامههای توسعه از طریق توجه ویژه به برخی نقاط شهری مانند کلان شهر کرمانشاه جاذبه آنها را فزونی بخشیدند و با جذب جمعیت تعادل نظام شهری را برهمزد. سوم، جنگ تحمیلی سبب مهاجرت گسترده جمعیت مرزنشین کرمانشاه به کلانشهر کرمانشاه شد.
خلاصه ماشینی:
این بدان معناست که خدمات بر اساس جمعیت توزیع میشود و برنامهای برای برونرفت از عدم تعادل نظام شهری وجود ندارد.
دلایل سیاسی و اقتصادی عدم تعادل نظام شهری عبارتند از: نخست، اصلاحات ارضی که شیوه تولید روستایی را با مشکل مواجه ساخت و توانایی نگهداشت جمعیت خود را از دست داد و مهاجرت روستا به شهر شکل گرفت.
دوم، برنامههای توسعه از طریق توجه ویژه به برخی نقاط شهری مانند کلان شهر کرمانشاه جاذبه آنها را فزونی بخشیدند و با جذب جمعیت تعادل نظام شهری را برهمزد.
یکی از این موارد سرمایهگذاری دولت، در چارچوب طرحهای توسعهای و عمرانی بود که اغلب در برخی شهرهای بزرگ صورت گرفت و توجه کمتری به دیگر مناطق داشت که خود سبب عدم تعادل شد.
در امتداد این رویدادهای تاریخی، در سالهای اخیر رشد شهرنشینی و ظهور ناخواسته شهرهای کوچک به دلیل سیاست تمرکزگرا در مراکز استآنها و عدم برنامهریزی مناسب برای تعادل جمعیت و فعالیتها سبب افزایش تعداد شهرها شده و جمعیت شهرنشین کشور را فزونی بخشیده است.
جدول 3: میزان شاخص نخستشهری در استان کرمانشاه 90-1335 {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} مأخذ: سرشماری نفوس و مسکن سال 1335 شهر اول کرمانشاه و شهر دوم قصرشیرین و شاخص نخست شهری 2/5 حاکی از توسعه نامتوازن است.
الف) قطبی شدن نظام شهری در کل کشور در دوره قاجار جمعیت شهر تهران 150 هزار نفر بود (بنگرید به شهری، 1382؛ کریمان، 1377) و جمعیت شهر کرمانشاه در عهد قاجار بهطور متوسط و تخمینی بین 50 تا 60 هزار نفر (بنگرید به اباذری و قلی پور، 1391).