چکیده:
مقالهی پیش رو پژوهشی است پیرامون روایت معروف(شناخته شده)مکارم اخلاق که در نقل معروف با عبارت«انما بعثت لاتمم مکارم الاخلاق»آورده شده است. در این پژوهش در سه بخش:سند،مفردات و دلالت مباحث مربوط به این روایت مورد کاوش قرار گرفته است. در بخش اول،به سند این روایت در روایات شیعه و اهل سنت پرداخته شده و نقلهای گوناگون آن و سایر مباحث سندی بررسی شده است. بخش دوم،به بیان مفردات(فقه اللغه)و وجوه ادبی و احتمالات هر فراز از روایت اختصاص دارد. در بخش سوم،به دلالت روایت و دیگر روایات همانند پرداخته شده است.در این بخش،رابطهی بعثت با مکارم اخلاق،معنای تتمیم مکارم اخلاق و مصادیق مکارم اخلاق بیان شده است. این پژوهش با تبیین معنا و برخی از مصادیق مکارم اخلاق،این مکارم را از امتیازات اخلاق اسلامی در مقایسه با دیگر مکاتب اخلاقی برمیشمارد.
خلاصه ماشینی:
مقدمه روایت تتمیم مکارم اخلاق-انما بعثت لاتمم مکارم الاخلاق-نقل شده از پیامبر صلّی اللّه علیه و اله یکی از روایات معروفی1است که در بسیاری از کتب روایی و غیر روایی-معمولا-هرجا از بعثت و اخلاق سخن به میان آمده،آورده شده و در مقالات و سخنرانیها نیز از آن یاد میشود.
ج:نقلهای همانند روایت تتمیم مکارم اخلاق دستهای دیگر از روایات وجو دارد که از بعثت پیامبر صلّی اللّه علیه و اله و مکارم الاخلاق سخن میگوید،ولی از«تتمیم(لاتمم)»یا«تمام»در آن یاد نشده است.
شیخ طوسی رحمه اللّه در امالی،با اندکی تفاوت،از امام موسی کاظم از امام محمد باقر علیهما السّلام از پدرانش،از علی علیه السّلام نقل کرده است که فرمود:شنیدم از پیامبر صلّی اللّه علیه و اله میفرمود:«بعثت بمکارم الاخلاق و محاسنها»2؛یعنی:«به مکارم اخلاق و نیکوییهای آن مبعوث شدم».
شاید بتوان گفت:روایت تتمیم در کنار دستهی دوم از روایات-که بدون لفظ «تتمیم»،یا«تمام»تنها به مکارم اخلاق و بعثت تصریح دارد،و از طریق شیعه نقل نقل شده است-در ردیف اخبار«مستفیض»4است و جملگی دلالت دارند که بین بعثت پیامبر صلّی اللّه علیه و اله و مکارم اخلاق رابطه وجود دارد.
این معنی با ظاهر روایت سازگار است،اما اینکه این حصر حقیقی است یا اضافی بستگی به معنای روایت،به ویژه معنای تتمیم مکارم اخلاق دارد که آیا میتواند به عنوان تنها علت و هدف برای بعثت پیامبر صلّی اللّه علیه و اله معرفی شود.
»در این معنی تنها علت بعثت پیامبر صلّی اللّه علیه و اله تتمیم مکارم اخلاق است.
در این صورت نیز حصر اضافی است،زیرا میتوان برای بعثت پیامبر صلّی اللّه علیه و اله غیر از تتمیم مکارم اخلاق اهداف دیگری در نظر گرفت.