چکیده:
از مهمترین شاخصههای هنر اسلامی، معماری اسلامی است که با تاثر از جهانبینی اسلامی،توانایی جلوه دهی عرفان و
تصوف را به نحو عالی داشته است. در این میان یکی از این ساختارهای هویتبخش در حوزه معماری اسلامی، ارسن
مجموعه شیخ شهابالدین اهری در شهر اهر است؛ مجموعهای از دوران شکوفایی عرفان و تصوف در منطقه آذربایجان
در قرون هفتم تا یازدهم ه. ق. این مجموعه تاریخی علیرغم بهرهمندی از آرایهها و تزئینات بیبدیل در حوزه معماری
اسلامی با مفاهیم عمیق عرفانی تاکنون از بررسی-های کافی در زمینه شناخت کیفیات معماری و تجسد مضامین عرفانی
آرایگانش، بینصیب بوده است. بر این اساس، پژوهش پیشرو با روش توصیفی-تحلیلی و بر پایه گردآوری اطلاعات
مبتنی بر بررسیهای میدانی و کتابخانهای، کیفیت آرایگان معماری مجموعه شیخ شهاب را در ارتباط با طریقت عرفان و
تطبیق آن با سلسلهمراتب شکلگیری ارسن، بررسی نموده است. بهعبارت دقیقترء این پژوهش درصدد آن است با دقت
در محتوای کالبدی اثر و بازخوانی مضامین و آرایگان معمارانه آن، ترابط و تلازم میان کیفیات تزئینات مجموعه با
سرچشمه تفکرات عرفانی آن را بررسی نماید. با بررسیهای انجام شده نتیجه مجموعه شیخ شهابآلدین آهری و
آرایگان معماری وابسته آن متاثر از شرایط فرهنگی و اجتماعی همعصر خودء تجسد عینی تفکرات عرفانی آئین متصوفه از
قرن هفتم تا قرن یازدهم ه. ق میباشد.
خلاصه ماشینی:
بهطور مثال، سوژه مورد بررسی در این مقاله، یعنی مجموعه شیخ شهابالدین اهری مصداقی بر این ادعاست که علیرغم جایگاه و اعتباری که در مباحث مرتبط با معماری ایرانی برای خود کسب کرده است؛ همچنان بسیاری از ظرایف و لطایف معمارانه آن در ارتباط با آیین عرفانی دایر در آن، ناشناخته و مغفول واقع شده و شناخت این اثر را نیازمند مطالعات جامع نموده است.
2- پیشینه پژوهش آنچه از نظر مرور ادبیات موضوع، بطور صریح در مورد ارسن مجموعه شیخ شهابالدین اهری قابل ادعا میباشد آن است که در دوره معاصر، پژوهشگران حوزه مطالعات معماري ایرانی اقبال کمتري براي مطالعه و بررسی عالمانه این مجموعه تاریخی از دید ارتباط کالبد و مفهوم آرایگان منتسب به تزئینات متعلقه مجموعه با حکمت معنوی جاری در آن، از خود نشان دادهاند.
دورههای تاریخی بنا(جدول شماره2): دوره اول(هسته اولیه): قرن ششم هجری تا اوایل قرن هفتم هجری(عهد ایلخانی) دوره دوم(احداث مهجر سنگی): اواخر قرن هفتم هجری تا اواسط قرن هشتم(عهد ایلخانی) دوره سوم(احداث گنبدخانه): اواخر قرن هشتم هجری تا اوایل قرن نهم هجری(عهد تیموریان) دوره چهارم(احداث مسجد و حجرههای جنوبی صحن): اوایل قرن یازدهم هجری(عهد صفوی) 7- جایگاه مجموعه در سیر تحولات آئینی جامعه ایرانی خانقاه شیخ شهابالدین اهری در قرن هفتم هجریقمری به سبب تأثیر وجودی شیخ، یکی از پایگاههای عمده تصوف در آذربایجان محسوب میشد؛ و آنچه بر اهمیت این خانقاه میافزود، ارتباط دائمی آن با شهر تبریز بود؛ شهری که سنتهای عرفانی ریشهداری داشت و در آن دوران به سبب تجمع مشایخ، یکی از مهمترین محیطهای عرفانی ایران به حساب میآمد (موحد، 1381، 44).