چکیده:
تفسیر عموم مفسران فریقین از مفهوم «حکم به غیر ما انزل الله» در آیه «و من لم یحکم بما انزل اللّه فاولئک هم الکافرون» با تبیین سلفیه تکفیری چه در حوزه تحدید مصادیق و چه در تنقیح مناط حکم شرعی تمایزهای گستردهای دارد. اغلب مفسران عامه با تقیید مفهوم «حکم بغیر ما انزل الله» کفر را به مفهوم فقهی آن حمل نمودهاند. باید تصریح نمود غالب مفسران اهلسنت با نظرداشت به روایتهای پرشمار تفسیری ذیل آیه؛ اعم از آراء صحابه و روایات اسبابنزول، از ارائه تفاسیر واجد رویکرد تکفیری اجتناب نمودهاند، اما نوسلفیان با کنار نهادن تفاسیر سهگانه و مقبول اهلسنت در تفسیر مفهوم حکم بغیر ما انزل الله، تاکید خاص بر برخی مصادیق مفهوم حکم، تطبیق مبانی کلامی مشابه تفکر خوارج و اتکاء به برخی آراء اعاظم سلفیه معتقد به تفسیری رادیکال از این مفهوم شدهاند که البته ریشهای در آراء و منابع تفسیری اهلسنت ندارد.
خلاصه ماشینی:
(مودودی، 1981: 25) باید گفت نزاع مفسران فریقین با تفسیر نوسلفیان کبروی است و نه صغروی؛ بهعبارتی ما در مصادیق مفهوم حکم تا حدود زیادی با ایشان توافق داریم، به این معنا که مفهوم مستفاد از حکم در این آیات حمل مصادیقی چون تطبیق و تشریع قوانین را میپذیرد اما مسئله أصلی در چگونگی تنقیح مناط حکم کفر بر مصادیق حکم بغیر ما أنزل الله است که باید از طریق إستناد به آراء مفسران و سیاق آیات و روایات مورد إستناد أهلسنت بهعنوان منبع مورد إتکاء نوسلفیان مورد توجه قرار گیرد.
بهعبارتی با مطرح شدن أمر تطبیق شریعت بهعنوان مصداق آیه شریفه سه مسیر پیش روی ماست که هر سه آنها به یک أندازه میتواند، گرهگشا باشد؛ یکی اینکه با حمل کفر بر معنای لغوی آن، کسانی که أمر تشریع قوانین اسلامی و تطبیق شریعت را بدون جحد و إستحلال صورت میدهند به کفر عملی متصف نماییم، روایات تفسیری معتبر و متعدد أهلسنت که کفر را حائز مراتب مختلف میدانند، مستند ما در إرائه این تفسیر مقبول از آیه شریفه است؛ اما برأساس تفسیر دوم که آن نیز کاملا مستند به منابع أهلسنت است میتوان آیه شریفه را مختص أهل کتاب و قوم یهود دانست.
نکته مهم اینکه إبنکثیر در تفسیر معنای حکم و کفر ذیل آیه 44 سوره مائده چند دیدگاه کاملا همسو با مفسران و روایات تفسیری أهلسنت را مطرح نموده است (إبنکثیر، 1419: 3 / 106) بر این أساس وی بر این رأی مایل است که آیه شریفه را مختص أهل کتاب بداند و یا اینکه برأساس روایت تفسیری إبنعباس کفر را به مفهوم لغوی آن حمل نماید (همان) وی همچنین در بخشی از تفسیر این آیه معتقد است علت توبیخ یهود و وصف آنها بهعنوان کفر مخالفت عامدانه و از روی عناد و جحد ایشان با أحکام تورات بوده است.