چکیده:
نکاح معاطاتی یکی از مباحث چالشی و مهم در حیطه فقه خانواده است که در این نوشته مورد بررسی قرار میگیرد. منظور از نکاح معاطاتی انعقاد رابطه زوجیت بدون صیغه ایجاب و قبول است. برخی فقها با پذیرش این نکته که الفاظ در تحقق ایجاب و قبول موضوعیتی ندارند، مدعی صحت نکاح معاطاتی شدهاند؛ اما قول مشهور عدم صحت چنین عقدی است. به نظر میرسد با وجود آیات و روایات، اجماع و سیره مسلمین، قول مشهور از قوت بیشتری برخوردار است. نگارندگان مقاله حاضر ضمن تاکید بر قول مشهور مبنی بر عدم صحت نکاح معاطاتی، به شیوههای اعلام اراده مانند کتابت و اشاره و نیز به مطالبه حقوق زوجه پرداختهاند.
خلاصه ماشینی:
برخی با توجه به قبول عدم دخالت الفاظ ایجاب و قبول مدعی صحت نکاح معاطاتی شدهاند؛ ولی مشهور فقها، لفظی بودن ایجاب و قبول را در عقد نکاح شرط میدانند و معتقدند نکاح معاطاتی باطل است و برای بطلان آن از ادلهای مانند آیات، روایا ت، اصل عملیه و اجماع سیره مسلمین استناد کرده اند.
امام خميني(ره) جريان معاطات را در عقد نکاح به دليل سيره مسلمين و اجماع فقها نميپذيرند، با وجود اين، ايشان با توجه به آیه و قاعده لزوم وفاي به عقد، درباره معاطات میفرمایند: « مقتضاي قاعده، جريان معاطات در هر عقد و ايقاعي است که انشای آن به فعل ممکن باشد؛ زيرا فعل نيز مانند قول، وسيله ايجاد و ايقاع اختياري است»(موسوی خميني، 1379، ج1، ص2و266).
در باب تحقق نکاح به شکل معاطات عرض میشود: هر چند که داد و ستد به شکل معاطات ـ انشاى معامله از طريق قبض و اقباض در اصطلاح «معاطات» ناميده مىشود كه در بسيارى از عقود از جمله بيع پذيرفته شده و در بعضى عقود مانند نكاح پذيرفته نشده است ـ در بیوع و معاملات جاری است؛ اما در خصوص نکاح، اجماع علما بر عدم تحقق آن به صورت معاطات تحقق یافته است؛ بلکه در تحقق نکاح به واسطه برخی الفاظ یا تحقق آن با صیغه غیر عربی در میان علما اختلاف نظر مشاهده میگردد که وجود چنین امری خود کاشف از عدم تحقق نکاح به طریق اولی در فرض معاطاتی بودن آن خواهد بود.