چکیده:
استان آذربایجانغربی بهدلیل حلقهی ارتباط با بینالنهرین و آسیای صغیر، از جمله مناطق کلیدی و مهم در مطالعات باستانشناسی دورهی اسلامی ایران (خصوصا در دورههای ایلخانی و صفوی) بهشمار میآید که کمتر مورد توجه باستانشناسان بوده است. در اینمیان شهرستان سردشت از نظر ژئوپولیتیکی و سوقالجیشی، همچون گذرگاهی بهحساب میآید که در مسیر شبکه راههای ارتباطی شمالغرب به عراق و سوریه قرار گرفته است. بر ایناساس پرسشهای اصلی عبارتنداز: 1- چه مدارک باستانشناختی در زمینهی راههای ارتباطی این منطقه وجود دارند؟ 2- جایگاه کاروانسراها و پلهای تاریخی سردشت در بازشناسی این راههای باستانی چیست؟ هدف اصلی این مقاله، بازشناسی راههای باستانی سردشت است که با استفاده از متون تاریخی و شواهد باستانشناسی انجام شده است. روش تحقیق در این پژوهش، از نوع توصیفی تاریخی-تحلیلی است؛ نگارندگان در بررسی راههای ارتباطی باستانی منطقهی مورد نظر، روش کار میدانی خود را براساس اصول ذیل تعریف کردهاند: 1. بررسی متون تاریخی و مطالعات کتابخانهای در ارتباط با موضوع مورد نظر، 2. شناسایی و بررسی پلها و کاروانسراهای منطقه بهعنوان عوامل مرتبط با راههای تجاری، 3. بررسی شواهد باستانشناختی جادههای قدیمی و محوطههای باستانی و تحلیل موقعیت آنها در ارتباط با مسیرهای پیشنهادی، 4. تهیهی نقشههای جغرافیایی با استفاده از GIS و تلفیق آن با شواهد باستانشناختی و تفسیر عکسهای ماهوارهای. شواهد باستانشناسی، شامل: پنج پل، دو کاروانسرا، بقایای راهها، تودهسنگهایی با کاربری احتمالی میل راهنما و تعداد زیادی محوطههای اسلامی و تاریخی است. براساس نتایج بهدست آمده، دو گذرگاه اصلی ارتباطی در سردشت وجود دارند که تا اواخر دورهی قاجار مورد استفاده بوده است. گذرگاه موسوم به «آلان» در جنوب شهرستان سردشت که در ضلع شمالغربی به گذرگاه کورتک وصل میشود، بهعنوان مسیر اصلی و گذرگاه موسوم به «قاسمرش» در غرب بهعنوان مسیر فرعی، ازجمله مسیرهای ارتباطی سردشت به شمال عراق بوده است.