چکیده:
جهانشناسی و مسألۀ نظم حاکم بر جهان از موضوعاتی است که عالِمان علوم مختلف ازجمله عجایبنگاران در تمدن اسلامی به آن پرداختهاند. پرسش اصلی این پژوهش این است که عجایبنگاریها، از حیث جهانشناسی و نشان دادن نظم حاکم بر جهان چگونه عمل کردهاند؟ در این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی تلاش شده است بهمنظور دریافت درک صحیح از جهانشناسی در عجایبنگاریها، در گام نخست، به جهان، جهانشناسی و عجایبنگاری در تمدن اسلامی پرداخته و سپس اجزا و عناصر شناخت جهان در این متون بررسی و تحلیل شود. نتایج پژوهش نشان میدهد که جهانشناسی در عجایبنگاریها تلفیقی از آراء مختلف است، اما موضوع مهم، مسألۀ وحدت مبدأ هستی، پیوستگی عالم خلقت و جاری بودن عظمت و قدرت باریتعالی در مخلوقات است.
Cosmology and the question of the ruling order of the universe are the subjects which the scholars of various sciences, including the wonders writings, have been addressing. The main question of this study is that how behaved wonders of creation, in terms of cosmology, and showing the order of the world? In this research, a descriptive - analytic method has been tried to obtain an accurate understanding of cosmology in the writing of marvels, in the first step, the world, cosmology and ʿAdjaʾib literature in Islamic civilization are addressed, then Components and elements of world knowledge in this texts are studied and analyzed.The results of the research show that Cosmology in the wonders of creation (ʿAdjaʾib Namah/Makhluqat) is a combination of different opinions, but the important thing is the issue of unity of origin, the continuity of the universe of creation and the flow of greatness and power of god (Allah) in the creatures
خلاصه ماشینی:
سرينکس ۇن هيس در مقاله اي تلاش کرد تا عجايب نامه ها را با آنچه «ژانر ادبي» شناخته مي شود تفکيک کند و براي اين منظور با مبنا قرار دادن سه کتاب عجايب الهند نوشتۀ بزرگ بن شهريار رامهرمزي، تحفة الالباب و نخبة الاعجاب تأليف غرناطي و عجايب المخلوقات و غرايب الموجودات نوشتۀ قزويني به تحليل برخي از اطلاعات شگفت انگيز در آنها پرداخته است .
در پژوهش حاضر، جهان شناسي در عجايب نگاريهاي دورٔە دوم از تقسيم بندي ارائه شده مورد نظر است که در اين آثار مي توان جهان شناسي را استخراج کرد: عجايب المخلوقات و غرايب الموجودات نوشتۀ محمد بن محمود بن احمد طوسي (قرن ششم هجري)، تحفة الالباب و نخبة الاعجاب اثر ابوحامد غرناطي (درگذشته در ۵۶۵ق )، عجايب المخلوقات و غرايب الموجودات اثر زکريا بن محمد قزويني (درگذشته در ۶٨٢ق ) و نخبة الدهر في عجائب البر و البحر نوشتۀ انصاري دمشقي (درگذشته در ٧٢۶ق ).
جهان و جهان شناسي در عجايب نگاريها عجايب نگاريهاي اسلامي (به ويژه عجايب نگاريهاي مستقل ) به دنبال رواج موج دايرةالمعارف نويسي در جهان اسلام شکل گرفت و به گفتۀ کراچکوفسکي، اين آثار نمايندٔە دوران انحطاط علوم مختلف در جهان اسلام به شمار ميروند (کراچکوفسکي، ص ٢٨١)، اما او در جاي ديگر از کتابش گفته است که «کيهان نگاري آميخته با مطالب شگفت انگيز که ويژگيهاي خاصي داشتند، مورد توجه عموم مردم قرار داشت » (همان ، ص ٢٤١).