چکیده:
با تأسیس حکومت صفوی، ایران وارد مرحلۀ جدیدی از تاریخ و ادبیّات شد. توجّه خاص به فرهنگ عامّه در این دوره سبب رواج ادبیّات و قصّههای عامیانه گردید. پرداختن به قصّههای عامیانه در این دوره، تنها به قصد سرگرمی و حفظ ارزشهای قومی و وقایع تاریخی نیست، بلکه بازتاب وقایع سیاسی، اجتماعی، مسائل اخلاقی و انتقاد از حکمرانان جامعۀ عصر صفوی در قالبی طنزگونه است. این داستانها عموماً در قهوهخانهها و فضای عمومی- که مسائل اخلاقی در آن رعایت نمیشد- روایتمیگردید. اغراق، تضاد و تعارض، آمیختگی عناصر انسانی و حیوانی، زبان توهینآمیز، دشنام، نفرین و قسم از ویژگیهای عمدۀ این قصّههاست که آنها را در ژانر گروتسک قرارمیدهد. در این مقاله نویسندگان پس از بیان تعریف گروتسک و مشخّصههای آن با روش توصیفی- تحلیلی و جمعآوری یافتهها به شیوۀ کتابخانهای و اسنادی به بررسی اینگونه در ادبیّات عامیانه با تکیه بر قصۀ اسکندرنامۀ تحریر نقّالی پرداخته و به این نتیجه رسیدهاند که ناقصالخلقگی شخصیتها؛ مسخ، ازریختافتادگی، ظاهر نابهنجار و مشمئزکننده، همچنین اغراق، تضاد و تعارض، زبان توهینآمیز، نفرین و شکنجه از مضامین گروتسکی این اثر است و بهنظرمیرسد کارکرد آن بیان وقایع زمانه و انتقاد از آن است.
With the establishment of the Safavid government, Iran entered a new phase in history and literature. The special attention to popular culture during this period led to popular literature and folk tales. Addressing folk tales during this period is not only about entertaining and preserving ethnic values and historical events, but also reflecting political, social, ethical issues and criticizing the rulers of the Safavid society in a humorous fashion. These stories were generally narrated in cafes and public spaces where ethical issues were not respected. Hyperbole, paradox, intermingling of human and animal elements, offensive language, profanity, cursing, are the main features of these stories that put them in the Grotesque genre. In this paper, after describing Grotesque and its characteristics, the authors have studied this species in folk literature by relying on Eskandar Nameh of transcriptive writing, by using a descriptive-analytic method and collecting the findings. The grotesque themes of this work appear to be a function of expressing the events of time and criticizing the inadequate characters (depersonalization, derangement, abnormal and disturbing appearance), hyperbole, paradox, and offensive language, torture and curse are Grotesque features in these works, and it seems, they function to express and criticize the events of the time.<br />Keywords: Folk literature, Eskandar Nameh by Naghali, Humor.<br /><br />
خلاصه ماشینی:
در این مقاله نویسندگان پس از بیان تعریف گروتسک و مشخّصههای آن با روش توصیفی- تحلیلی و جمعآوری یافتهها به شیوۀ کتابخانهای و اسنادی به بررسی اینگونه در ادبیّات عامیانه با تکیه بر قصۀ اسکندرنامۀ تحریر نقّالی پرداخته و به این نتیجه رسیدهاند که ناقصالخلقگی شخصیتها؛ مسخ، ازریختافتادگی، ظاهر نابهنجار و مشمئزکننده، همچنین اغراق، تضاد و تعارض، زبان توهینآمیز، نفرین و شکنجه از مضامین گروتسکی این اثر است و بهنظرمیرسد کارکرد آن بیان وقایع زمانه و انتقاد از آن است.
تعریف اصطلاحی گروتسک گروتسک، منشوری از ویژگیهای متضاد و برانگیزانندۀ واکنشهای متناقض است؛ از این جهت نمیتوان آن را در تعریفی جامع گنجاند؛ امّا معنای کلّی آن که مورد قبول همۀ نظریهپردازان است، ترکیب دو عنصر متضاد و ناهماهنگ - خنده و ترس - در ساختار و محتوای آثار هنری است که ممکن است غلبه با یکی از Cuddon Baldick این دو عنصر باشد.
براساس یافتهها و تحقیقات صورتگرفته، این نتیجه بهدستآمد که: گروتسک گونهای است زیرمجموعۀ نوع غنایی که با ایجاد سازش میان حالات متناقض، شکستن مرزهای عادّیبودن و به چالش کشیدن ایدهآلهای رایج و پذیرفته شده، هنرمند را قادر میسازد با آشکارکردن ماهیت مبهم و پرتناقض زندگی، مخاطب را به تفکّر و اندیشه وادارد و بدین ترتیب، ظرفیت خلق جهانی تازه با نظم و شیوهای دیگر ایجاد میشود.
ادبیّات عامیانه یکی از منابعی است که ویژگیهای گروتسک در آن پررنگ است و اسکندرنامۀ منثور نیز یکی از این آثار است؛ البتّه بهنظرمیرسد قالب داستان، ابزاری برای انتقاد از جامعۀ عصر نویسنده است.